Μαμά με κατάθλιψη στο σπίτι: Το σύμπλεγμα της "νεκρής μητέρας"

Το σύμπλεγμα της «Νεκρής Μητέρας» (dead mother complex) αναλύθηκε διεξοδικά από τον Γάλλο Ψυχαναλυτή Andre Green, η ενασχόληση του οποίου είχε αφετηρία τα προσωπικά του βιώματα στην οικογένεια του, αλλά και ένα προσωπικό όνειρο του Freud, όπως ο ίδιος το περιγράφει στην Ερμηνεία των Ονείρων:

«Ήταν ένα πολύ ζωντανό όνειρο. Είδα την πολυαγαπημένη μου μητέρα, με μια παράξενα ειρηνική, κοιμισμένη έκφραση στα χαρακτηριστικά του προσώπου της, να τη μεταφέρουν μέσα στο δωμάτιο δύο (ή τρείς) άνθρωποι που είχαν ράμφη πουλιών και να την αποθέτουν στο κρεβάτι. Ξύπνησα κλαίγοντας και ουρλιάζοντας και διέκοψα των ύπνο των γονέων μου» (Freud, 1900/1953).

Δειτε ακομα Μην δίνεις «απομεινάρια» του εαυτού σου στο παιδί σου! Αξίζει καλύτερα

Τι αναφέρεται με τον όρο “νεκρή μητέρα”
Με τον όρο «Νεκρή» Μητέρα δεν αναφερόμαστε στον φυσικό θάνατο της μητέρας, αλλά ο όρος χρησιμοποιείται με μεταφορική σημασία και αναφέρεται στην μητέρα με κατάθλιψη, στη συναισθηματικά απούσα μητέρα, κατά την κρίσιμη περίοδο της βρεφικής ηλικίας. Το σύμπλεγμα της «Νεκρής Μητέρας» σχετίζεται με τις συνέπειες της κατάθλιψης της μητέρας στην αναπτυξιακή πορεία του παιδιού, μιας κατάθλιψης που με βίαιο τρόπο στερεί από το παιδί ξαφνικά στην αρχή της ζωής του την πηγή της ζωτικότητας, τη ζωντανή, συναισθηματικά παρούσα μητέρα του.

Η κατάθλιψη στην οποία αναφερόμαστε, συμβαίνει στη μητέρα λόγω κάποιου αιφνιδίου γεγονότος στο περιβάλλον της, ένα πένθος με το οποίο έρχεται αντιμέτωπη είτε λόγω κάποιας απώλειας συγγενικού προσώπου ή λόγω αποβολής ενός άλλου παιδιού είτε λόγω ναρκισσιστικού τραύματος, όπως οικονομική δυσχέρεια, εξωσυζυγική σχέση του πατέρα κλπ. Η ιδιαιτερότητα του φαινομένου της «Νεκρής Μητέρας» συνίσταται πως η απώλεια ή ο (ψυχικός) θάνατος του αντικειμένου, της μητέρας δηλαδή που αιφνιδίως βυθίζεται στο πένθος συμβαίνει εν τη παρουσία του αντικειμένου. Η μητέρα δηλαδή εξακολουθεί να είναι παρούσα ως φυσική παρουσία, έχει νεκρωθεί όμως σε ψυχικό επίπεδο. Το μικρό παιδί κατά τον τρόπο αυτό έρχεται αντιμέτωπο με την παραδοξότητα, πως ενώ η μητέρα του εξακολουθεί να είναι παρούσα, την ίδια στιγμή όλα έχουν αλλάξει.

Διαβάστε ακόμη: Eγκυμοσύνη, επιλόχεια κατάθλιψη και η θέση του πατέρα

Λόγω ψυχονοητικής ανωριμότητας το παιδί δε μπορεί να διαχειριστεί την παραδοξότητα αυτή, αδυνατώντας να εξηγήσει τι συμβαίνει, καθώς έρχεται αντιμέτωπο με ένα «λευκό πένθος», μη μπορώντας να κατανοήσει τη φύση της μητρικής απώλειας και την προέλευσή της. Έχοντας προσπαθήσει να αντιμετωπίσει το άγχος του με τρόπους όπως η διέγερση, η αϋπνία και η τεχνητή χαρά, καταφεύγει σε 2 ψυχικές αμυντικές διεργασίες: α) Πρωτογενής ταύτιση με την καταθλιπτική μητέρα, β) δευτερογενές μίσος και αυτοερωτική διέγερση.

Σύμφωνα με τον Α. Green οι συνέπειες της μητρικής κατάθλιψης είναι ακόμα πιο αρνητικές όταν λαμβάνει χώρα την περίοδο που το παιδί ανακαλύπτει το τρίτο πρόσωπο, τον πατέρα δηλαδή. Αναπτύσσεται έτσι μια πρόωρη τριαδικότητα, ένα πρόωρο οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Η κατάσταση δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο στην περίπτωση που ο πατέρας είτε είναι ψυχικά ανεπαρκής να σταθεί στο παιδί είτε είναι απορροφημένος και ο ίδιος ολοκληρωτικά στην κατάθλιψη της μητέρας. Η απώλεια των αντικειμένων οδηγεί το παιδί σε έναν καταναγκασμό να σκέφτεται και να φαντάζεται ως μια προσπάθεια ανά-δημιουργίας των χαμένων αντικειμένων.

Άλλοι ψυχαναλυτές έχουν επίσης διερευνήσει το σύμπλεγμα της «Νεκρής Μητέρας». Ο Modell διαφοροποίησε το σύνδρομο της «Νεκρής Μητέρας» από το σύμπλεγμα της «Νεκρής Μητέρας» (1999). Κατά τον Modell το σύνδρομο αναφέρεται στην πρωτογενή ταύτιση του παιδιού με τη «Νεκρή Μητέρα» και έγκειται πολύ σοβαρής παθολογίας, ενώ το σύμπλεγμα αναφέρεται σε μια πιο ευρεία γκάμα αντιδράσεων του παιδιού στην καταθλιπτικότητα της μητέρας και δεν είναι το ίδιο σοβαρό. Σημαντική επίσης είναι η συνεισφορά του D. Winnicott, ο οποίος διερευνά το ζήτημα υπό το πρίσμα της αρκετά καλής μητέρας (good enough mother). Κατά τον Winnicott, όταν η μητέρα δεν ανταποκρίνεται με ενσυναίσθηση στις ανάγκες του παιδιού αλλά επιβάλλει τις δικές της επιθυμίες σε αυτό, αναπτύσσεται ένας ψευδής εαυτός (false self) ως προστατευτική άμυνα στον πραγματικό εαυτό, ο οποίος μένει καλά κρυμμένος και απομονωμένος. Σημαντική είναι επίσης η συνεισφορά του C. Bollas ο οποίος αναφέρεται σε εναλλακτικά αντί μεταβατικών αντικειμένων, δύο κόσμων που διαχωρίζονται συμβολικά από τη «γραμμή των φαντασμάτων», όπως τη χαρακτηρίζει .Τέλος, ο D. Stern παρουσίασε την επίδραση της κατάθλιψης της μητέρας μέσα από μια σειρά σχημάτων, τα οποία αναφέρονται στην υποκειμενική διαπροσωπική εμπειρία του βρέφους με τη μητέρα του. Σε ένα τέτοιο σχήμα για παράδειγμα, το βρέφος λειτουργεί ως αντικαταθλιπτικό ή επανεμψυχωτής της μητέρας του αναπαράγοντας στην πορεία της ζωής του ανάλογους ρόλους στις διαπροσωπικές του σχέσεις.

Το σύνδρομο της «Νεκρής Μητέρας» αποκαλύπτεται μέσα από τη μεταβίβαση στο θεραπευτικό δωμάτιο. Συνήθως παρατηρείται μια θολή καταθλιπτικότητα, μια κατάθλιψη χωρίς ορατό ή καθαρό αντικείμενο. Η νεκρότητα επιτίθεται στη θεραπευτική σχέση και στον ίδιο τον θεραπευτή, ως επαναβίωση της σχέσης με το πρωταρχικό αντικείμενο, τη μητέρα. Φυσικά η ερωτική και η σεξουαλική ζωή του ενήλικου πλέον ατόμου επηρεάζεται βαθιά από το σύνδρομο της «Νεκρής Μητέρας». Ο ασθενής φέρει έντονη αμφιθυμία σχετικά με την επαναφορά της «νεκρής» μητέρας στη ζωή, καθώς ενδεχόμενη «νεκρανάστασή» της ισοδυναμεί με κίνδυνο απώλειάς της ξανά. Ουσιαστικά τίθεται τέλος στην αντιστροφή των ρόλων όπου το παιδί φρόντιζε τη μητέρα του, έστω και ως «νεκρή», και η μητέρα ως «ζωντανή» μπορεί να προσκολληθεί και σε άλλα αντικείμενα. Η αμφιθυμία δηλαδή αφορά την «παρουσία στο θάνατο» και την «απουσία στη ζωή». Ο θεραπευτής καλείται να αντέξει τη νεκρότητα, να παραμείνει ζωντανός και ενσυναισθητικός, δημιουργώντας ένα ασφαλές πλαίσιο για την ανάλυση, τη διερεύνηση και την επίλυση της «αόρατης» κατάθλιψης, του λευκού πένθους. Απώτερος σκοπός είναι να επιτραπεί στον ασθενή να βιώσει το πένθος και την κατάθλιψη , όχι ως κενό, αλλά ως «μαύρο», μετατρέποντας το θάνατο σε απουσία.

γράφει ο Ευριπίδης Γαβράς

Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής

Μέλος Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων

Μέλος Διεθνούς Ένωσης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης και Ψυχοθεραπείας-IARPP

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Green, A. (2002). A dual conception of narcissism: positive and negative organizations. The Psychoanalytic Quarterly, 71: 631-649.
Green, A. (2004). Thirdness and Psychoanalytic Concepts. The Psychoanalytic Quarterly, 73: 99-135.
Green, A. (2005). The illusion of common ground and mythical pluralism. International Journal of Psychoanalysis, 86: 627–632.
Green, A. (1999). The Dead Mother: The Work of André Green. Gregorio Kohon. London: Routledge (New Library of Psychoanalysis).
Green, A. (2001). Life Narcissism Death Narcissism. Free Association Books. London. New York.
O’Shaughnessy, E. (2001, Review). The Dead Mother: The Work of André Green. Gregorio Kohon. London: Routledge (New Library of Psychoanalysis). 1999 Pp. 256. International Journal of Psycho-Analysis, 82:619-621.
Βαρτζόπουλος, Ι. & Λαμνίδης, Ν. (2013). Μεταβίβαση και Αντιμεταβίβαση. Οιδίπους (εξαμηνιαίο περιοδικό ψυχανάλυσης) . Έτος Ε’ Τεύχος 9. Εκδόσεις Ποταμός.
Βαρτζόπουλος, Ι. & Λαμνίδης, Ν. (2014). Η μητέρα στην ψυχανάλυση. Οιδίπους (εξαμηνιαίο περιοδικό ψυχανάλυσης) . Έτος ΣΤ’ Τεύχος 11. Εκδόσεις Ποταμός.
Βαρτζόπουλος, Ι. & Λαμνίδης, Ν. (2010). Ναρκισσισμός. Οιδίπους (εξαμηνιαίο περιοδικό ψυχανάλυσης) . Έτος Β’ Τεύχος 3. Εκδόσεις Ποταμός.
Βαρτζόπουλος, Ι. & Λαμνίδης, Ν. (2011). Φοβία. Οιδίπους (εξαμηνιαίο περιοδικό ψυχανάλυσης) . Έτος Γ’ Τεύχος 6. Εκδόσεις Ποταμός.
Γαλανάκη, Ε. (2003). Η «Νεκρή» Μητέρα. Αναζητώντας τις αναπτυξιακές ρίζες της ψυχικής διαταραχής. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Δειτε ακομα Mother Blame: Ας σταματήσει η ψυχολογία να κατηγορεί της μητέρες για τα πάντα, ας εστιάσει στις ανάγκες της και όχι στη συμπεριφορά της

Το ειδαμε στο www.paidorama.com

Πηγή: www.kontasou.gr
Close