Ελένη Πανταζή
Μια παράδοση λέει πως η Αγία για να αποφύγει έναν ανεπιθύμητο γάμο, παρακάλεσε το θεό να την ασχημύνει και να τη γεμίσει εξανθήματα ευλογιάς.
Σήμερα της Αγίας Βαρβάρας οι έγκυες γυναίκες κρύβουν την σκούπα! Δείτε γιατί. Οι εγκυμονούσες την ημέρα της γιορτής, της Αγίας Βαρβάρας, πρέπει να κρύψουν τις σκούπες και να μην πάνε στην δουλειά.
Η Αγία έζησε στα χρόνια του Μαξιμιανού (3ος – 4ος αγώνας μ. Χ.). Οι γονείς της ήταν πολύ πλούσιοι.Ο πατέρας της Διόσκουρος ήταν αρχιερέας των ειδώλων…
Η Βαρβάρα ήταν όμορφη, έξυπνη και πολύ εγκρατής σε όλα της. Όταν ο πατέρας της κατάλαβε ότι ηκ όρη του είναι Χριστιανή, την κλείδωσε σε ένα δώμα μέχρι να συνετιστεί. Η Αγία ζήτησε να της ανοίξουν τρία παράθυρα στο λουτρό της, ως σύμβολο της Αγίας Τριάδας, μέχρι που βρήκε τρόπο και έφυγε.
Ο πατέρας της την κυνήγησε στα δάση και στις σπηλιές όπου κρυβόταν, μέχρι που τη βρήκε και την παρέδωσε δέσμια στον τοπικό ηγεμόνα Μαρκιανό.
Αυτός θαμπώθηκε από την ομορφιά της και της έταξε διάφορα προκειμένου να αρνηθεί την πίστη της. Αυτή όμως δεν άλλαζε γνώμη με αποτέλεσμα να ακολουθήσουν τα βασανιστήρια. Η Αγία όμως και εκεί, ήταν ακλόνητη στην πίστη της.
Για να την ντροπιάσει ο Μαρκιανός μπροστά στους βασανιστές και στον όχλο θέλησε να την ξεγυμνώσει… αλλά εκεί έγινε το θαύμα! Όταν λοιπόν της έσκιζαν τα ρούχα και της τα έβγαζαν, άλλα ομορφότερα και πολυτελέστατα εμφανίζονταν από κάτω.
Ο Έπαρχος διέταξε τον αποκεφαλισμό της, και όρισε την ποινή να εκτελέσει ο ίδιος ο πατέρας της που ήταν και επιθυμία του. Σύμφωνα με τον βιογράφο αυτής Συμεών, ο ίδιος ο πατέρας της την αποκεφάλισε ως «πατρικαίς χερσί τω πατρικώ ξίφει την τελείωσιν δέχεται». Την στιγμή όμως που είχε αποτελειώσει το έγκλημά του, έπεσε νεκρός χτυπημένος από κεραυνό κατά θεία δίκη.
Μια παράδοση λέει πως η Αγία για να αποφύγει έναν ανεπιθύμητο γάμο, παρακάλεσε το θεό να την ασχημύνει και να τη γεμίσει εξανθήματα ευλογιάς.
Αυτό της έδωσε και τη θέση της θεραπεύτριας των λοιμωδών νοσημάτων και κυρίως της ευλογιάς.
Συνδεδεμένα με το όνομα της είναι το Νοσοκομείο Λοιμωδών Νόσων και μία ιαματική πηγή που φέρει το όνομα της, αποτελεσματική σε γαστρικές, ρευματικές και δερματικές παθήσεις, μεταξύ Τρύφου καιΔρυμού Βόνιτσας. Θεωρείται ότι προστατεύει τα παιδιά από την ευλογιά. Οι μανάδες προσέφεραν στην Αγία μελόπιτα, κόλλυβα και κολλυβοζούμι που λεγόταν «Βαρβάρα».
Στο Αργοστόλι βράζουν προς τιμή της «σπερνά».
Στην Καστοριά, οι έγκυες δε δουλεύουν στη γιορτή της ούτε σκουπίζουν. Κρύβουν μάλιστα ακόμα και τη σκούπα… για το καλό το δικό τους και του παιδιού που θα γεννηθεί, για να μην πάθει ευλογιά. Βαρβαρώνει της έγκυες, τις κάνει βάρβαρες- ανθεκτικές..
Μάγειροι, χαλκουργοί, κωδωνοποιοί, πυροβολητές, κατασκευαστές πυροτεχνημάτων τη θεωρούν προστάτιδά τους.
Στη δύση την επικαλούνται για να προστατέψει τους πύργους και τα οχυρώματα… από τις βολές του πυροβολικού, όπως και οι φυλακισμένοι.
Στην Θράκη, της έβραζαν κουκιά και τα μοίραζαν, από ένα σε κάθε οικογένεια για να τα βάλουν στο«σακούλι» τους (πορτοφόλι), να το «βαρβατιάσ’», δηλαδή να το γεμίσουν χρήματα.
Παλαιότερα «Αγία Βαρβάρα» ονόμαζαν οι ναυτικοί τις πυριτιδαποθήκες και τους χώρους πυρομαχικών των πολεμικών πλοίων.
«Τον θείον κοσμήτορα της Χριστού Εκκλησίας
πάντες Ιωάννην Δαμασκηνόν ύμνοις
συν τη θεία σεπτή καλλιπαρθένω
Βαρβάρα επαξίως ανευφημήσωμεν».
Πως φτιάχνεται η Βαρβάρα στη Θράκη – Η Παραδοσιακή Θρακιώτικη συνταγή
Ο ασουρές ή βαρβαρά φτιάχνεται στη γιορτή της Αγίας Βαρβάρας, στις 4 Δεκεμβρίου. Πρόκειται για μια παραδοσιακή, γλυκιά και πηχτή σούπα, με βάση ζουμί από βρασμένο σιτάρι και καρπούς όλο βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά.
Αρχές Δεκέμβρη όταν έχει ολοκληρωθεί η σπορά, η βαρβάρα είναι το γλυκό που φτιάχνουν για να πάει καλά η σοδειά. Σε άλλα μέρη της Ελλάδας φτιάχνουν πολυσπόρια, μια παρεμφερή πηχτή σούπα που περιέχει όλα τα είδη των δημητριακών και των οσπρίων ή παλικάρια – μια σαλάτα με μίγμα οσπρίων, σταριού και σπόρων – σαν εξευμενιστική προσφορά στη γη που δέχθηκε τον σπόρο του σίτου. Στην Πόλη τον ασουρέ τον έφτιαχναν παραμονές Χριστουγέννων.
Η «Βαρβάρα» παρασκευάζονταν την παραμονή της εορτής της Αγίας Βαρβάρας και μοιράζονταν ανήμερα της γιορτής της πρωί πρωί.
Εκείνη τη μέρα, έβλεπες από κάθε σπίτι να βγαίνουν παιδιά, κρατώντας στα χέρια τους από το χερουλάκι τσίγκινα δοχεία γεμάτα με Βαρβάρα και να τα μοιράζουν στα σπίτια της γειτονιάς, που σύμφωνα με το έθιμο, έπρεπε να πάρουν πίσω, αφού τα γεμίσουν με το γλυκό του νοικοκύρη.
Αυτή η μέρα, ήταν γιορτή για τα παιδιά και κάθε χρόνο την περίμεναν με ανυπομονησία. Η ατμόσφαιρα σ’ όλο το χωριό ήταν εορταστική. Το σπίτι έπρεπε οπωσδήποτε να λάμπει από καθαριότητα και να είναι πανέτοιμο να δεχτεί κάθε επισκέπτη. Σ’ ένα μεγάλο πανηγύρι στην καρδιά του Χειμώνα εξελίσσονταν τελικά η γιορτή της Αγίας Βαρβάρας στη Θράκη, με τη Θρακιώτισσα γυναίκα φορώντας την παραδοσιακή θρακιώτικη φορεσιά να πρωτοστατεί στο όλο σκηνικό.
Κάθε φορά που ξημερώνει η 4η Δεκεμβρίου, το σπίτι μοσχοβολάει σουσάμι και κανέλα, τα μπολ ή αν θέλετε σουπιερίτσες όπως λένε στη Θράκη οι παλιοί, περιέχουν αχνιστή Βαρβάρα και σε ζεσταίνουν από το κρύο του χειμώνα. Χρόνια πολλά λοιπόν, σε όλες τις Βαρβάρες!
Πως όμως ξεκίνησε αυτό το έθιμο στη Θράκη;
Υπάρχουν δύο εκδοχές.. Η μία υποστηρίζει ότι.. Ο σατανικός νους του Διόσκουρου (πατέρας της Αγίας Βαρβάρας και φανατικός κατά των Χριστιανών), είχε συλλάβει ένα αποτρόπαιο σχέδιο για την εξόντωση των Χριστιανών της περιοχής του.
Κάλεσε όλους τους αρτοποιούς και τους πωλητές της περιοχής, δίνοντας τους εντολή να βάλουν δηλητήριο στο ψωμί και στα τρόφιμα που θα παρασκεύαζαν. Το μυστικό αυτό το έμαθε η κόρη του, η Βαρβάρα και ειδοποίησε τους χριστιανούς να μην αγοράσουν ψωμί και τρόφιμα και να πορευτούν με τα υπολείμματα που είχαν στα σπίτια τους.
Έτσι, κάθε Χριστιανική οικογένεια μαγείρεψε ό,τι πρόχειρο βρέθηκε στο σπίτι. Επειδή όμως τα τρόφιμα που τους είχαν απομείνει ήταν πολύ λίγα και κάθε είδος από μόνο του δεν έφτανε για μια σωστή μαγειριά, έβαλαν στην κατσαρόλα λίγο από όλα. Δηλαδή, λίγο στάρι, μερικά φασόλια, κουκιά, σταφίδες και ό,τι άλλο σχετικό είχαν, κι όλα μαζί τα μαγείρεψαν. Έτσι, έγινε η πρώτη Βαρβάρα.
Η παραγωγή του σιταριού, στην αρχαία Θράκη αποτελούσε βασική οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων. Στις αρχές του χειμώνα, γιόρταζαν τα «Εκαταία» προς τιμήν της θεάς Εκάτης. Αυτή την εποχή οι αποθήκες των σπιτιών ήταν γεμάτες σιτάρι που είχαν θερίσει το καλοκαίρι, καθώς και άλλα προϊόντα, όπως ξηρά σύκα, σταφίδες,καρύδια κλπ, που διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με αυτά τα υλικά παρασκεύαζαν το Εκαταίο Δείπνο. Η «Βαρβάρα» πιθανόν αντικατέστησε το Εκαταίο Δείπνο, που προσέφεραν στη θεά ζητώντας να προστατεύει τους ίδιους κατά τη διάρκεια του χειμώνα, αλλά και το σιτάρι που είχαν σπείρει λίγο πριν στο τέλος του φθινοπώρου.
Όποια και από τις δύο εκδοχές να δεχθεί κανείς, το έθιμο της «Βαρβάρας» αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της λαϊκής λατρευτικής παράδοσης της Θράκης και είναι άξιο θαυμασμού ότι οι νέοι και οι νέες, κυρίως νοικοκυρές, γνωρίζουν για το έθιμο και το τηρούν κάθε χρόνο μέχρι και σήμερα…
Η ΘΡΑΚΙΩΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΗ ΓΙΑ ΤΗ ΒΑΡΒΑΡΑ:
Σιτάρι Σουσάμι (ψημένο και σπασμένο) Σταφίδες Σύκα Καρύδια (κοπανισμένα) Ζάχαρη Κανέλα Αλεύρι (καβουρδισμένο) Νερό
ΕΚΤΕΛΕΣΗ: Βράζουμε το σιτάρι σε σιγανή φωτιά, ώσπου να ανοίξει και να χυλώσει. Προσθέτουμε κατά διαστήματα νερό. Σε ένα μικρό κατσαρολάκι βράζουμε τις σταφίδες & τα σύκα με λίγη ζάχαρη. Όταν βράσουν τα ρίχνουμε στο βρασμένο σιτάρι. Δυαλύουμε το καβουρδισμένο αλεύρι με λίγο νερό και το ρίχνουμε κι” αυτό μέσα. Στη συνέχεια προσθέτουμε σουσάμι και ζάχαρη. Σερβίρουμε, αφού γαρνίρουμε με καρύδια και κανέλα.
Η συγκεκριμένη συνταγή είναι από το χωριό Παλιούρι του Έβρου.