Ιωάννα Σακκή
Η Ελληνική Εφαρμογή ENEO είναι σε θέση να μας ενημερώσει σχετικά με τους εξωγιήνους κινδύνους που μπορεί να προσκρούσουν στον πλανήτη μας και να ισοπεδώσουν τα πάντα στο πέρασμα τους
Η διαδικτυακή Ελληνική εφαρμογή ENEO υπολογίζει τον σπάνιο αλλά υπαρκτό κίνδυνο πρόσκρουσης γεωπλήσιων σωμάτων σε διαφορετικές περιοχές και μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο βοηθό της Πολιτικής Προστασίας, προκειμένου να προφυλαχθούν από επικίνδυνες συγκρούσεις, ικανές να μας συνθλίψουν.
Εμφάνιση γεωπλήσιων σωμάτων και στο παρελθόν
Το πρωινό της 30ής Ιουνίου 1908 οι διάσπαρτοι κάτοικοι της σιβηρικής τάιγκα πετάχτηκαν από τα κρεβάτια τους και είδαν τον ουρανό να «σκίζεται στα δύο».
Ενα εκτυφλωτικό ουράνιο σώμα διέσχισε τον ορίζοντα και λίγες στιγμές μετά ένα ωστικό κύμα ισοπέδωσε περίπου 80 εκατ. δέντρα σε μια έκταση μεγαλύτερη των 2 εκατ. στρεμμάτων. Κρατήρας δεν βρέθηκε ποτέ, ούτε υπολείμματα από UFO.
Σήμερα, η επικρατέστερη εξήγηση για το γνωστό «γεγονός της Τουνγκούσκα» είναι μια έκρηξη μικρού αστεροειδούς σε ύψος περίπου 6-10 χλμ. πάνω από το έδαφος, με απελευθέρωση ενέργειας όσο χίλιες ατομικές βόμβες της Χιροσίμα.
Η μυστηριώδης σκηνή, που αποτυπώνεται μέχρι και σε σύγχρονες δορυφορικές εικόνες της περιοχής, παραμένει εμβληματικό καμπανάκι για τους σπάνιους αλλά υπαρκτούς εξωγήινους φυσικούς κινδύνους. Εάν η έκρηξη είχε συμβεί τέσσερις ώρες και 47 λεπτά αργότερα, το γεωπλήσιο σώμα θα είχε αφανίσει από τον χάρτη την Αγία Πετρούπολη.
Εναν αιώνα αργότερα, τα χαράματα της 15ης Φεβρουαρίου 2013, η ιστορία επαναλήφθηκε σε μικρότερη κλίμακα και πάλι στη Ρωσία, αυτή τη φορά στην πόλη Τσελιάμπινσκ, περίπου 2.500 χλμ. νοτιοδυτικά της Τουνγκούσκα, όπως αναφέρει το tovima.gr. Ο ομώνυμος μετεωρίτης εξερράγη στον αέρα απελευθερώνοντας ενέργεια περίπου 500 κιλοτόνων ΤΝΤ.
Χιλιάδες τζάμια θρυμματίστηκαν και περισσότεροι από 1.400 άνθρωποι τραυματίστηκαν , και όλα αυτά από ένα αντικείμενο περίπου 18 μέτρων που δεν εντοπίστηκε εγκαίρως. Η επιστημονική αποτίμηση του συμβάντος κατέστησε σαφές ότι οι εκρήξεις μικρών γεωπλήσιων σωμάτων ψηλά στην ατμόσφαιρα είναι σπάνιες αλλά επικίνδυνες, ιδίως για αστικές περιοχές.
Πολύ σημαντική η έγκαιρη προειδοποίηση
Τι γνωρίζουμε σήμερα; Πρώτον, ο κατάλογος των γεωπλήσιων σωμάτων μεγαλώνει διαρκώς. Ο στρατηγικός στόχος των ΗΠΑ είναι η ανίχνευση του 90% των σωμάτων που ξεπερνούν τα 140 μέτρα, εκείνων δηλαδή που μπορούν να ισοπεδώσουν μια πόλη.
Δεύτερον, η αξιολόγηση του κινδύνου γίνεται με δύο κλίμακες: την κλίμακα «Τορίνο», η οποία επικοινωνεί το επίπεδο συναγερμού για πιθανές προσκρούσεις σε ορίζοντα έως και 100 ετών, και την πιο τεχνική κλίμακα «Παλέρμο», η οποία συγκρίνει την πιθανότητα σύγκρουσης με το φυσικό υπόβαθρο κινδύνου. Συνδυαστικά οι δύο κλίμακες βοηθούν στο να ξεχωρίζει ο πραγματικός κίνδυνος από τον «θόρυβο».
Το ίδιο κρίσιμη είναι η έγκαιρη προειδοποίηση. Το νέο γιγάντιο τηλεσκόπιο Vera Rubin στη Χιλή εισέρχεται στη φάση της συλλογής δεδομένων και όταν λειτουργήσει πλήρως θα είναι ικανό να «σαρώνει» τον νότιο ουρανό κάθε 3-4 νύχτες, πολλαπλασιάζοντας τις ανακαλύψεις μικρών γεωπλήσιων σωμάτων που έως σήμερα μας ξεφεύγουν.
Παράλληλα, ο υπέρυθρος ανιχνευτής NEO Surveyor της NASA έχει στόχο εκτόξευσης όχι νωρίτερα από τον Σεπτέμβριο του 2027, μια αποστολή-κλειδί για να επιτευχθεί ο στόχος ανίχνευσης του 90% των γεωπλήσιων σωμάτων που ξεπερνούν τα 140 μέτρα.
Τα τελευταία χρόνια λοιπόν η άμυνα του πλανήτη έχει περάσει από τη θεωρία στην πράξη. Το 2022 η αποστολή DART της NASA χτύπησε εσκεμμένα τον δορυφόρο Δίμορφο του αστεροειδούς Διδύμου και έκοψε την περίοδο τροχιάς του κατά περίπου 33 λεπτά, επιβεβαιώνοντας ότι μία εν κινήσει πρόσκρουση μπορεί να αλλάξει πορεία.
Νεότερες αναλύσεις του 2024 επιβεβαίωσαν το μέγεθος της μεταβολής και τα φυσικά χαρακτηριστικά του Δίμορφου, κρίσιμα για τον σχεδιασμό μελλοντικών εκτροπών. Στα τέλη του 2026, η ευρωπαϊκή Hera θα φθάσει στο σύστημα Δίδυμος – Δίμορφος για να μετρήσει τι ακριβώς πετύχαμε, βάζοντας τα θεμέλια για επιχειρησιακά πρωτόκολλα εκτροπής.
Η ελληνική καινοτόμος εφαρμογή
Κάπου εδώ μπαίνει στο κάδρο μια ελληνική συμβολή με καινοτόμο και πρακτικό πνεύμα. Πρόκειται για την ΕΝΕΟ (Evaluating Near Earth Object Impacts), το διαδικτυακό εργαλείο που ανέπτυξε ο Αλέξανδρος Νότας, απόφοιτος της Σχολής Μεταλλειολόγων – Μεταλλουργών Μηχανικών του ΕΜΠ, στο πλαίσιο της διπλωματικής του εργασίας υπό την επίβλεψη του καθηγητή Δημητρίου Καλιαμπάκου.
Η ΕΝΕΟ, που λαμβάνει το όνομα της από την αρχαία ελληνική θεότητα-καταστροφέα των πόλεων Ενυώ, αποτελεί έναν ακριβή και εύχρηστο μεταφραστή της Διαστημικής Φυσικής σε σενάρια πολιτικής προστασίας.
Τι σημαίνει για μια πόλη σαν την Πάτρα ή τη Λάρισα αν «περάσει» από πάνω της ένα σώμα 50 ή 140 μέτρων; Πώς κατανέμονται η θερμική ακτινοβολία και το ωστικό κύμα στον χάρτη; Ποιες είναι οι βασικές επιπτώσεις σε ανθρώπινες απώλειες και κρίσιμες υλικοτεχνικές υποδομές;
Η ENEO προσφέρει συγκρίσεις για διαφορετικές τοποθεσίες καταδεικνύοντας τη χωρική σημασία της πρόσκρουσης και, ίσως το σημαντικότερο, «ανοίγει» το ζήτημα της επόμενης μέρας: από βασικές εκτιμήσεις οικονομικών επιπτώσεων και σενάρια εκκένωσης έως κατευθύνσεις για διαχείριση της κρίσης.
Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα εργαλείο-γέφυρα ανάμεσα στη συνειδητοποίηση του φυσικού κινδύνου και τον ρεαλιστικό σχεδιασμό της διαχείρισης των επιπτώσεών του.
Η αξία καινοτόμων εφαρμογών όπως η ΕΝΕΟ φαίνεται και από τα πρόσφατα, σχεδόν «άλυτα» περιστατικά. Στις αρχές του 2025, ο αστεροειδής 2024 YR4 έφθασε μέχρι και στο επίπεδο 3 της κλίμακας «Τορίνο» για ορισμένους καταλόγους, με εκτιμώμενη πιθανότητα πρόσκρουσης περίπου 1% προτού οι νέες μετρήσεις τον «βγάλουν» εκτός τροχιάς κινδύνου.
Από τη θεωρία στην πράξη
Η ENEO (Evaluating Near Earth Object Impacts) είναι μια διαδικτυακή, ανοιχτή εφαρμογή που «μεταφράζει» την πρόσκρουση γεωπλήσιων σωμάτων σε πρακτικά σενάρια πολιτικής προστασίας.
Ο χρήστης εισάγει βασικές παραμέτρους (διάμετρος, πυκνότητα, ταχύτητα, γωνία, απόσταση από το σημείο πρόσκρουσης) και το εργαλείο αποδίδει χάρτες ζωνών για υπερπίεση, ισχυρούς ανέμους, θερμική ακτινοβολία, εκτοξευόμενο υλικό και, όπου ενδείκνυται, σεισμικότητα/τσουνάμι, μαζί με εκτιμήσεις για αριθμό θυμάτων και βασική εκτίμηση οικονομικών απωλειών.
Η μεθοδολογία του εργαλείου βασίζεται σε καθιερωμένα μοντέλα, όπως το Earth Impact Effects Program για τη φυσική της πρόσκρουσης και το ARMOR για τρωτότητα/παγκόσμια αποτύπωση επιπτώσεων.
Ετσι, η ENEO επιτρέπει συγκρίσεις του ίδιου ουράνιου σώματος σε διαφορετικές περιοχές και υποστηρίζει γρήγορες αποφάσεις πριν, κατά και μετά το συμβάν, όπως ο συντονισμός των προειδοποιήσεων, η ιεράρχηση των εκκενώσεων, η στοχοθέτηση των πόρων.