Σύνδρομο Tourette: Πως απλές καθημερινές κινήσεις μπορεί να είναι σύμπτωμα

Έλενα Τριανταφύλλου

Πολλοί άνθρωποι σε αυτόν τον κόσμο μπορεί να έχουν κάποιο τικ. Τα τικς, είναι σπασμωδικές κινήσεις ενός ή παραπάνω μυών που το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει. Εκτός όμως από αυτό, ένα τικ θα μπορούσε να αποτελεί σύμπτωμα για το σύνδρομο Tourette. Ένα σύνδρομο το οποίο είναι κληρονομικό ξεκινά από την παιδική ηλικία και χαρακτηρίζεται από πολλαπλά κινητικά και τουλάχιστον ένα φωνητικό τικ.

Η παιδίατρος Άρτεμις Γκίκα μας εξηγεί μέσα από ένα κείμενο της που δημοσίευσε στο padiatriki.gr τι είναι το τικ και πότε μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα του συνδρόμου Tourette. Ένα κείμενο που όλοι όσοι είναι ή σκοπεύουν να γίνουν γονείς στο μέλλον, πρέπει να διαβάσουν καθώς αφορά την υγεία των παιδιών.

Τα τικς είναι απότομες, επαναλαμβανόμενες, άρρυθμες, στερεότυπες κινήσεις ή/ και ήχοι. Τα τικς διακρίνονται σε κινητικά και φωνητικά, απλά και σύνθετα. Τα απλά τικς είναι σύντομα σε διάρκεια και συνήθως περιλαμβάνουν μία μόνο ομάδα μυών. Τα σύνθετα τικς έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και περιλαμβάνουν συνδυασμό κινήσεων, οι οποίες συχνά δίνουν την εντύπωση ότι έχουν συγκεκριμένο σκοπό. Παρόλο που υπάρχει μεγάλη ποικιλία διαφορετικών τικς, κάποια παραδείγματα είναι τα εξής:

Απλά κινητικά τικς

Ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων
Ανασήκωμα των φρυδιών
Τίναγμα του κεφαλιού
Τέντωμα του λαιμού
Ανασήκωμα των ώμων
Σούφρωμα των χειλιών
Διάφορες γκριμάτσες
Σύνθετα κινητικά τικς

Αναπήδημα
Αγγίγματα ή μικρά χτυπηματάκια σε αντικείμενα ή άλλα άτομα
Τράβηγμα των ρούχων
Απλά φωνητικά τικς

Οποιοσδήποτε ήχος (ξερόβηχας, ρούφηγμα της μύτης, καθάρισμα του λαιμού, αναστεναγμός)

Σύνθετα φωνητικά τικς

Ήχοι ζώων
Φωνές
Ηχολαλία (άμεση επανάληψη λέξεων που έχει πει κάποιος άλλος)
Παλιλαλία (άμεση επανάληψη λέξεων που έχει πει το ίδιο το άτομο)
Κοπρολαλία (μη κοινωνικά αποδεκτές λέξεις ή φράσεις που εκφράζονται αυτόματα και χωρίς εκλυτικό παράγοντα).

Τα τικς είναι ακούσια. Πολλές φορές και κυρίως όσον αφορά στα σύνθετα τικς, ακόμα και άτομα πολύ οικεία στο παιδί, όπως είναι οι γονείς, οι παιδίατροι και οι δάσκαλοι, έχουν δυσκολία να πιστέψουν ότι γίνονται παρά τη θέλησή του. Ιδιαίτερα τα μεγαλύτερα παιδιά, μπορούν να καταστείλουν τα τικς για μικρό χρονικό διάστημα εάν τους ζητηθεί, μετά το τέλος του διαστήματος αυτού, όμως, τα τικς επανέρχονται. Άλλα χαρακτηριστικά των τικς είναι τα εξής:

Η συχνότητά των τικς ποικίλλει στο ίδιο παιδί (δηλαδή είναι πιο συχνά κάποιες ώρες της ημέρας ή και για ολόκληρες χρονικές περιόδους εβδομάδων ή μηνών, οι οποίες μπορεί να ακολουθηθούν από περίοδο πλήρους ύφεσης, περίοδο επανεμφάνισης των τικς κ.ο.κ)

Το είδος των τικς ποικίλλει στο ίδιο παιδί (δηλαδή το παιδί μπορεί να εμφανίζει διαφορετικά τικς για μια περίοδο ή ένα τικ που στην πορεία αντικαθίσταται από κάποιο άλλο ).

Τα τικς είναι σε κάποιο βαθμό προκλητά. Ένα συνηθισμένο σενάριο, δηλαδή, είναι να επισκεφθούν οι γονείς με το παιδί κάποιον ειδικό γιατί το παιδί εμφανίζει κάποιο τικ στο σπίτι. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, το παιδί μπορεί να μην εμφανίσει το τικ γιατί, όπως αναφέρθηκε, έχει τη δυνατότητα να το καταστείλει. Εάν ο γιατρός συζητήσει για το συγκεκριμένο τικ μπροστά στο παιδί, το πιο πιθανό είναι ότι το παιδί, θα αρχίσει να το κάνει.

Αμέσως πριν την εκδήλωση ενός συγκεκριμένου τικ, τα παιδιά έχουν συχνά κάποιο πρόδρομο συναίσθημα. Τα μεγαλύτερα παιδιά συνήθως το περιγράφουν, ενδέχεται, δηλαδή, να πουν ότι “ανοιγοκλείνω τα μάτια γιατί με τσούζουν” ή “τεντώνω το αυχένα μου γιατί πιάνεται” ή “βήχω γιατί ξεραίνεται ο λαιμός μου”. Είναι σημαντικό για τους γονείς και τους παιδιάτρους να γνωρίζουν ότι στις περιπτώσεις αυτές τα παιδιά δε λένε ψέματα. Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουν ότι πρόκειται για πρόδρομα συμπτώματα των τικς και όχι για συμπτώματα άλλων νοσημάτων όπως αλλεργίες, οφθαλμολογικά, ωτορινολαρυγγολογικά προβλήματα κλπ.

Τα τικς επιδεινώνονται σε γενικότερες περιόδους stress και άγχους. Όσον αφορά τη διακύμανση της συχνότητάς τους κατά τη διάρκεια της ημέρας, ορισμένοι γονείς παρατηρούν ότι τα τικς μειώνονται όταν το παιδί συγκεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα. Επίσης, κάποιοι γονείς αναφέρουν ότι τα τικς γίνονται πολύ έντονα τις απογευματινές ώρες όταν τα παιδιά βλέπουν τηλεόραση. Αυτό κάνει πάντα εντύπωση στους γονείς γιατί η ώρα αυτή είναι συνήθως ώρα χαλάρωσης για τα παιδιά. Η εξήγηση είναι ότι επειδή, όπως αναφέρθηκε, τα παιδιά μπορούν να καταστείλουν τα τικς για μικρά χρονικά διαστήματα, συνήθως “κρατιούνται” περισσότερο κατά τη διάρκεια της ημέρας όταν βρίσκονται στο σχολείο ή με φίλους. Κατά τις ώρες χαλάρωσης στο σπίτι, όμως, αφήνονται ελεύθερα και τα τικς επανέρχονται.

Το σύνδρομο Tourette είναι κληρονομική νευρολογική διαταραχή, κύριο σύμπτωμα της οποίας είναι τα τικς. Στο σύνδρομο Tourette, τα τικς είναι χρόνια. Συγκεκριμένα, για να τεθεί η διάγνωση του συνδρόμου Tourette, θα πρέπει το παιδί να παρουσιάζει πολλαπλά κινητικά και τουλάχιστον ένα φωνητικό τικ για διάστημα τουλάχιστον ενός έτους, με την προϋπόθεση ότι, στο διάστημα αυτό, το παιδί δεν παρέμεινε χωρίς τικς για διάστημα μεγαλύτερο των 3 μηνών. Υπολογίζεται ότι περίπου 1 στα 100 παιδιά σχολικής ηλικίας εμφανίζει σύνδρομο Tourette. Τα απλά, παροδικά τικς, αυτά, δηλαδή, που ξεκινούν, σταματούν και ενδεχομένως επανεμφανίζονται, χωρίς όμως να πληρούν τις προϋποθέσεις για τη διάγνωση συνδρόμου Tourette είναι πολύ πιο συχνά και υπολογίζεται ότι εμφανίζονται τουλάχιστον στο 20% των παιδιών σχολικής ηλικίας. Το σύνδρομο Tourette είναι συχνότερο στα αγόρια.

Τα πρώτα τικς εμφανίζονται συνήθως σε παιδιά ηλικίας 5-7 χρόνων ενώ οι ηλικίες στις οποίες παρατηρούνται συνήθως με τη μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα είναι μεταξύ 10 και 12 χρόνων.

Η πρόγνωση για τα παιδιά με τικς και σύνδρομο Tourette είναι καλή. Σε 1/3 των παιδιών τα τικς εξαφανίζονται πλήρως μετά την εφηβεία, σε 1/3 μειώνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό και μόνο 1/3 των παιδιών συνεχίζει να έχει σημαντικά τικς μετά την ηλικία των 15-18 χρόνων. Σε ορισμένα παιδιά το σύνδρομο Tourette συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές, όπως είναι οι εμμονές και η υπερκινητικότητα/διάσπαση προσοχής, οι οποίες συχνά αποτελούν σημαντικότερο πρόβλημα για το παιδί και το περιβάλλον του απ’ ότι τα ίδια τα τικς.

Ο ακριβής παθοφυσιολογικός μηχανισμός που οδηγεί στην ανάπτυξη των τικς και του συνδρόμου Tourette δεν είναι γνωστός. Είναι, όμως, σήμερα γνωστό ότι, αντίθετα με τις θεωρίες που επικρατούσαν στο παρελθόν, τα τικς δεν είναι ψυχολογική/ψυχιατρική αλλά αμιγώς νευρολογική διαταραχή. Παρόλο, δηλαδή που σε ορισμένες περιπτώσεις επιδεινώνονται από καταστάσεις όπως το άγχος, η βάση τους είναι οργανική και συγκεκριμένα σχετίζεται με διαταραχές νευρομεταβιβαστών, όπως είναι η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη, ουσιών, δηλαδή, που χρησιμοποιούν τα νευρικά κύτταρα για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Οι περιοχές του εγκεφάλου που φαίνεται ότι ενέχονται στην ανάπτυξη των τικς είναι τα βασικά γάγγλια και ο μετωπιαίος λοβός. Όπως, ήδη, αναφέρθηκε τα τικς και το σύνδρομο Tourette είναι κληρονομικές διαταραχές. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι πολλοί γονείς παιδιών με τικς αναφέρουν ότι και αυτοί παρουσίαζαν τικς όταν ήταν παιδιά. Περιβαλλοντικά αίτια ενδέχεται, επίσης, να παίζουν ρόλο σε ορισμένες περιπτώσεις. Η πιο γνωστή θεωρία που συνδέει περιβαλλοντικά αίτια με την ανάπτυξη τικς είναι αυτή που αφορά στο ρόλο των στρεπτοκοκκικών λοιμώξεων.

Η διάγνωση των τικς είναι κλινική. Στη μεγάλη πλειοψηφία τους τα τικς στα παιδιά είναι ιδιοπαθή, δεν οφείλονται δηλαδή σε κάποιο άλλο υποκείμενο νευρολογικό νόσημα, με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι η νευρολογική εξέταση του παιδιού είναι τελείως φυσιολογική. Σε κάποιες περιπτώσεις και ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διαταραχής σε κάθε παιδί, είναι απαραίτητο να γίνουν εξετάσεις για να αποκλειστεί η μικρή πιθανότητα κάποιου υποκείμενου νοσήματος ή η πιθανότητα να μην πρόκειται για τικς αλλά για άλλη κινητική διατατραχή (μυοκλονία, τρόμο, χορεία κλπ). Οι εξετάσεις αυτές, όπου χρειάζονται, είναι συνήθως αιματολογικές και πιο σπάνια απεικονιστικές (μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου) ή ηλεκτροφυσιολογικές (ηλεκτροεγκεφαλογράφημα).

Η αντιμετώπιση των τικς και του συνδρόμου Tourette είναι πολυπαραγοντική. Πρώτο βήμα, το οποίο είναι και αρκετό σε περιπτώσεις απλών, παροδικών τικς, είναι η ενημέρωση και πληροφόρηση των γονιών, του ίδιου του παιδιού αλλά και ατόμων του περιβάλλοντός του (εκπαιδευτικών, φίλων κλπ) για τη φύση της διαταραχής, την καλή πρόγνωση αλλά και την αντιμετώπιση της. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της συζήτησης με ειδικούς (παιδιάτρους, παιδονευρολόγους κλπ) αλλά και μέσω του διαδικτύου (www.tourettes-action.org.uk). Ως γενική αρχή, οι γονείς δεν πρέπει να μαλώνουν τα παιδιά για τα τικς ούτε να τους τα σχολιάζουν(εδώ θα αναφέρουμε, αρκεί να μην το σκέφτεσαι και να μην σου το θυμίζουν). Σε περιπτώσεις που τα τικς επιμένουν, η ψυχολογική υποστήριξη του παιδιού και η συμβουλευτική γονέων με τη βοήθεια ειδικών παιδοψυχολόγων έχει ιδιαίτερη σημασία.

Η ψυχολογική υποστήριξη έχει ως στόχο την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του παιδιού και την εύρεση τρόπων χαλάρωσης του stress. Με τη βοήθεια συμπεριφορικού τύπου παρέμβασης, τα παιδιά μαθαίνουν να αντικαθιστούν τα τικς με περισσότερο κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές και επιβραβεύονται για τις συμπεριφορές αυτές όταν τις επιτυγχάνουν. Επίσης τους δίνεται η δυνατότητα να έχουν “διαλείμματα” (time-outs) κατά τα οποία τους επιτρέπεται να εκδηλώνουν τα τικς.

Η μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών ελέγχονται καλά με τις μεθόδους που αναφέρθηκαν, χωρίς να χρειαστεί η λήψη φαρμάκων. Παρόλαυτα σε κάποιες περιπτώσεις τα τικς επιμένουν και επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του παιδιού. Στις περιπτώσεις αυτές είναι δυνατή η φαρμακευτική καταστολή των τικς. Φάρμακα πρώτης γραμμής είναι η κλονιδίνη και η κλοναζεπάμη ενώ εάν και αυτά δεν ελέγξουν τα τικς, χρησιμοποιούνται σε δεύτερη φάση νευροληπτικά φάρμακα, όπως η ρισπεριδόνη.

• παιδι
• παιδιατρος
• σύνδρομο Tourette
• τικ