Συμβουλες για την υγεια απο τον ιπποκρατη

 

 

Η μελέτη της διαχρονικότητας των προφητικών μηνυμάτων της αρχαίας ελληνικής ιατρικής δεν είναι μόνο διδακτικά χρήσιμη και δεν αποτελεί μόνο ένα επιστημονικό καθήκον, αλλά ένα ύψιστο εθνικό χρέος. Ωστόσο, οι νεοέλληνες, οι οποίοι συχνά παραμελούν ή αδιαφορούν για τα εθνικά ιστορικά θέματα, περιφρονούν και την πολιτιστική ιατρική κληρονομιά μας την οποία επιβουλεύονται άλλοι λαοί. Είναι αυτονόητο ότι -όπως συχνά διαλαλούσε ο πρώτος νεοέλληνας ιστορικός της ιατρικής Αδαμάντιος Κοραής- «η ιστορία της ιατρικής είναι για τον ιατρό ό,τι η παγκόσμια ιστορία για τον πολιτικό». Και ηχεί παράξενα το γεγονός ότι στη χώρα μας ακόμα δεν έχει συνειδητοποιηθεί η διδακτική αξία και ο πρωταρχικός ρόλος της ιστορίας της ιατρικής ως γέφυρας ανάμεσα στο χάσμα των φυσικών από τη μία πλευρά και των ανθρωπιστικών-κοινωνικών επιστημών από την άλλη πλευρά. Θα έπρεπε, προλογικά, να υπενθυμίσω πως η φράση του Γάλλου ιδρυτή του θετικισμού Auguste Gomte, σύμφωνα με την οποία «δεν μπορεί κανείς να κατέχει μια επιστήμη αν δεν γνωρίζει την ιστορία της», ισχύει στο έπακρον, προκειμένου για την ιατρική επιστήμη. Ο Ιπποκράτης δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ο θεμελιωτής της ελληνικής ιατρικής. Και τούτο γιατί οι λαοί χωρίς ιατρούς υπάρχουν. Λαοί χωρίς εμπειρική ιατρική δεν υπάρχουν. «Ιητρική δε πάντα πάλαι υπάρχει», όπως, άλλωστε, βεβαιώνουν τα ίδια τα ιπποκρατικά κείμενα. Ο σοφός Κώος ιατρός θεωρείται -και είναι- ο στυλοβάτης της ορθολογικής ιατρικής. Κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, από τις προκαταλήψεις, από τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες και τη διαχώρισε οριστικά από τη θεωρητική φιλοσοφία. Ετσι, καθιέρωσε και θεοποίησε την έννοια του αληθινού ιατροφιλοσοφικού στοχασμού που συμπυκνώνεται μέσα στη φράση του «Ιητρός γαρ φιλόσοφος ισόθεος», η οποία ακολούθησε τον ομηρικό στίχο «Ιητρός γαρ ανήρ πολλών αντάξιος άλλων» και επανελήφθη από τον Έλληνα συνεχιστή του έργου του, τον ενδοξότατο Γαληνό, στην πραγματεία που τιτλοφορείται «ό,τι άριστος ιατρός και φιλόσοφος».  Το κείμενο αυτό φιλοδοξεί να καταγράψει δέκα επίκαιρα σημαντικά ιπποκρατικά μηνύματα, τα οποία -όπως αποδείχθηκε- ήταν προφητικά και έχουν διαχρονική αξία.

 

Από τα μέσα του 20ού αιώνα άρχισε να γίνεται αντιληπτό ότι πολλά νοσήματα τα οποία δεν μπορούσαν να θεραπευθούν με φάρμακα, όπως είναι διάφορες θανατηφόρες καρδιοπάθειες και νεφροπάθειες, θα μπορούσαν μελλοντικά να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μόνο με χειρουργικές επεμβάσεις και μεταμοσχεύσεις. Κλασικά παραδείγματα οι αορτοστεφανιαίες παρακάμψεις (bypass) και οι ανθρωποσωτήριες μεταμοσχεύσεις οργάνων. Ωστόσο, ένας από τους ιπποκρατικούς αφορισμούς το είχε προβλέψει με σαφήνεια πριν από 25 αιώνες, τονίζοντας ότι όσες αρρώστιες δεν μπορούσαν να θεραπευτούν με τα φάρμακα θα θεραπεύονται με το νυστέρι, δηλ. με χειρουργική επέμβαση.

 

Η λεγόμενη «επιθετική» θεραπεία, που αρχισε να εφαρμόζεται στο Νέο Κόσμο μόλις κατά τα τελευταία 30 χρόνια, σε πολύ βαριές απελπιστικές περιπτώσεις αρρώστων είχε προμαντευθεί από το διορατικό Ιπποκράτη, ο οποίος τόνιζε ότι στις απελπιστικές παθήσεις οι επιθετικές θεραπείες είναι καλύτερες.

 

Πριν από 30 περίπου χρόνια ανακαλύφθηκε το ανοσογενετικό σύστημα HLA, με το οποίο καταδείχθηκε ότι κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ότι δεν υπάρχουν δύο άτομα γενετικά ταυτόσημα, εκτός από τους μονοωογενείς διδύμους. Πρόκειται για μια επαναστατική ανακάλυψη που άνοιξε το δρόμο στο θρίαμβο των μεταμοσχεύσεων οργάνων και στην ανοσοδιαγνωστική και την ανοσοθεραπεία. Ωστόσο, τα Ιπποκρατικά κείμενα, βρίθουν από οξυδερκέστατες παρατηρήσεις που επισημαίνουν ότι είναι αδύνατη η γνώση της ιατρικής χωρίς τη βαθύτερη κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού που επιτεύχθηκε με το σύστημα HLA, δηλαδή, με την πρόσφατη περιγραφή του συστήματος των ανθρωπίνων λευκοκυτταρικών αντιγόνων.

 

Η οξυδερκέστατη παρατήρηση, σύμφωνα με την οποία μερικές φορές το καλύτερο φάρμακο είναι κανένα φάρμακο, «αγαθόν φάρμακον εστίν ενίοτε και το μηδέν προσφέρειν», αναφέρεται στις λεγόμενες αυτοϊώμενες λοιμώξεις. Η πολυφαρμακία των καιρών μας μόνο δεινά μπορεί να προκαλέσει στην ανθρώπινη υγεία.

 

Η υγιεινή διατροφή, σε συνδυασμό με τη μέτρια σωματική άσκηση, περιγράφονται με θαυμαστή σαφήνεια στα Ιπποκρατικά κείμενα. Η υπενθύμιση τριών φράσεων αρκεί για να καταδειχθεί η επικαιρότητά τους: «Ασκησις υγιείης, ακορίη τροφής», «της δε διαίτης επιμελέεσθαι χρη» και «γυμνάζεσθε ολίγα και περιπατέειν». Εξάλλου, το διαχρονικό ιπποκρατικό μήνυμα για τους σοβαρούς κινδύνους που ενέχουν οι εξαντλητικές απισχναντικές δίαιτες, αλλά και η υπερβολική σίτιση, έχει μεγάλη πρακτική σημασία. «Αι εις το έσχατον λεπτότητος αφηγμέναι δίαιται χαλεπαί», αλλά και «όκου άν τροφή πλείον παρά φύσιν εισέλθη τούτο νούσον ποιεί». Με απλά λόγια, ο ανθρώπινος οργανισμός νοσεί όταν προσλαμβάνει είτε λιγότερη είτε περισσότερη (από την κανονική) τροφή.

 

Οι επισημάνσεις του για τη σημασία που έχει το περιβάλλον για την ανθρώπινη ζωή περιλαμβάνονται μέσα στο «περί αέρων, υδάτων και τόπων» σύγγραμμά του. Η φράση του, σύμφωνα με την οποία «η φύσις συμβάλλεται τω νόμω», φέρνει συνειρμικά στη μνήμη την υπαρξιακή αρχή που καταπατήθηκε στους καιρούς μας από τη ρύπανση του περιβάλλοντος και από τη ραδιενεργό μόλυνση του πλανήτη. Πόσοι οικολόγοι και πόσοι περιβαλλοντολόγοι γνωρίζουν, άραγε, πως ο Ιπποκράτης θεμελίωσε τον κλάδο με τον οποίο ασχολούνται;

 

Πριν από 18 αιώνες ο Ελληνας διάδοχος του Ιπποκράτη, ο Γαληνός υποστήριζε ότι υπάρχουν 4 βασικοί τύποι ανθρώπων και ότι ένας από αυτούς ο μελαγχολικός (μέλαν + χολή) ρέπει περισσότερο από τους υπόλοιπους τρεις τύπους στην πιθανότητα προσβολής από διάφορους καρκίνους («δια την πλεονεξίαν της μαύρης χολής γίνεται καρκίνος»). Ενα πλήθος ερευνών της τελευταίας 30ετίας του 20ού αιώνα επιβεβαίωσε τις οξυδερκέστατες παρατηρήσεις του, αποδεικνύοντας ότι, οι παθογενετικοί μηχανισμοί, με τους οποίους η μελαγχολία και άλλες ψυχολογικές επιβαρύνσεις πυροδοτούν την έναρξη (ή επιβαρύνουν την πρόγνωση) διαφόρων μορφών καρκίνων, είναι μηχανισμοί νευρο-ψυχο-ενδοκρινοανοσολογικοί και ότι -όπως επεσήμανε πάλι πρώτος ο Ιπποκράτης- όλα τα μηνύματα ξεκινούν και συντονίζονται από εγκεφαλικά μηνύματα (οι λεγόμενοι σήμερα νευρομεταβιβαστές (messangers).

 

Η βυζαντινή περίοδος μπορεί να μην ανήκει στην αρχαία ελληνική περίοδο αλλά διαφύλαξε την κλασική κληρονομιά και τη μετέδωσε κυρίως στο Δυτικό, αλλά και τον Ανατολικό κόσμο. Η εικόνα του βυζαντινού Ιπποκράτη, σε αρμονικό συνδυασμό με το Ιπποκρατικό αξίωμα σύμφωνα με το οποίο η ιατρική πρέπει να προβλέπει όσα πρόκειται να συμβούν και να τα μελετά («προλέγειν τα εσόμενα και μελετάν ταύτα») μεταφέρουν το μήνυμα πως οι πνευματικοί θησαυροί της ελληνικής ιατρικής έχουν ανεκτίμηση αξία, ακόμη και στις σαρωτικές ιατρικές ανακαλύψεις του 21ου αιώνα.

 

9. Πριν από 20 περίπου χρόνια άρχισε να σημειώνεται μια θεαματική επαναστατική «στροφή» της προληπτικής (preventive) ιατρικής προς την προβλεπτική (predictive). Ωστόσο, η έννοια του γονιδίου η οποία, μετά τη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, είναι στην παγκόσμια επικαιρότητα αναφέρεται για πρώτη φορά στο «περί ιερής νόσου» (επιληψίας) Ιπποκρατικό κείμενο. «Το δε νόσημα τούτο -γράφει- άρχεται όσπερ και τα άλλα νοσήματα κατά γένος». Χρειάστηκε να περάσουν 25 αιώνες (1902) για να χρησιμοποιηθεί ο Ιπποκρατικός όρος γένος (gene=γονίδιο) από το Δανό γενετιστή W. L. Johannsen! Ο Ιπποκράτης αποδεικνύεται και πάλι προφητικός.

 

Η ολοκλήρωση του επαναστατικού βιοτεχνολογικού προγράμματος της αποκρυπτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος προσδίδει ανυπολόγιστη διαχρονική αξία σε μια προφητική (σχεδόν άγνωστη) Ιπποκρατική ρήση που προέβλεψε το σημαντικότερο κοσμογονικό επιστημονικό επίτευγμα όλων των εποχών: την προβλεπτική ιατρική.