Ελένη Πανταζή
Τι είναι η ακολουθία των Μεγάλων ή Βασιλικών ωρών και ποιες ώρες τελούνται στην εκκλησία μας την περίοδο των Χριστουγέννων;
Κατά την περίοδο των Χριστούγεννων τελείται στην εκκλησία μας η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών που ελάχιστοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν τι είναι και ποια είναι η ιστορία τους. Τι είναι, λοιπόν, οι Μεγάλες ή Βασιλικές Ώρες που τελούνται στις θείες λειτουργίες των Χριστουγέννων;
Η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών, γνωστή και ως Ακολουθία των Βασιλικών Ωρών ή απλώς οι Μεγάλες/Βασιλικές Ώρες, είναι ακολουθία της Ορθόδοξης Εκκλησίας που τελείται μόνο τρεις φορές κάθε έτος: το βράδυ της Παραμονής των Χριστουγέννων, το βράδυ της παραμονής των Θεοφανίων και το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής. Εάν η Παραμονή των Χριστουγέννων ή των Θεοφανίων είναι Σάββατο ή Κυριακή, τότε οι Μεγάλες Ώρες τελούνται την προηγούμενη Παρασκευή και εκείνη την Παρασκευή απαγορεύεται η τέλεση Θείας Λειτουργίας.
Οι Μεγάλες Ώρες ονομάζονται και «Βασιλικές» επειδή κατά τη βυζαντινή εποχή τις παρακολουθούσε επισήμως ο ίδιος ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας με τους αυλικούς του στον Ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Εξαιτίας της παρουσίας του Αυτοκράτορα, ψαλλόταν εξαιρέτως και το Πολυχρόνιο για τον Αυτοκράτορα, τα μέλη της Αυτοκρατορικής Αυλής και την Ιεραρχία της Εκκλησίας. Σε ανάμνηση αυτού, το Πολυχρόνιο συνεχίζει να ψάλλεται μέχρι σήμερα (τροποποιημένο) σε αρκετούς καθεδρικούς ναούς και μοναστήρια.
Με αυτή την παρουσία του, ο Αυτοκράτορας δεχόταν την υποταγή του στον Χριστό, ως τον πραγματικό Βασιλέα των πάντων. Από την άλλη, οι τρεις ημέρες του εκκλησιαστικού έτους κατά τις οποίες τελείται η ακολουθία είναι οι κατ’ εξοχήν συνδεδεμένες με την κένωσιν του Υιού Θεού στην ανθρώπινη φύση (γέννηση, βάπτιση, θάνατος).
Η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών αποτελείται από 5 επιμέρους ακολουθίες που τελούνται ως μία ενιαία:
- Πρώτη Ώρα
- Τρίτη Ώρα
- Έκτη Ώρα
- Ενάτη Ώρα
- τα Τυπικά
Πρώτη Ώρα
Η πρώτη ΄Ώρα αντιστοιχεί προς την σημερινή 6ην πρωϊνήν, μας υπενθυμίζει την παράδοσιν του Κυρίου μας, μετά την σύλληψίν του, την πρωΐαν εις τον Πιλάτον.
Η ακολουθία περιέχει και δοξολογίαν επί τη ανατολή του ηλίου δια να μας υπενθυμίζει και τον Ήλιον της Δικαιοσύνης, διό και ή ευχή της πρώτης Ώρας είναι:
Χριστέ το φως το αληθινόν το φωτίζον και αγίαζον…
Τρίτη Ώρα
Η τρίτη Ώρα προσομοιάζει με την 9ην πρωϊνή, μας υπενθυμίζει την κάθοδον του Αγίου Πνεύματος, δι’ αυτό και ή ευχή της τρίτης ώρας είναι:
Κύριε το πανάγίον σου πνεύμα εν τη τρίτη ώρα τοις Άποστόλοις σου καταπέμψας τούτο, αγαθέ, μη άντανέλης αφ’ ημών αλλ’ εγκαίνισον εν ημίν τοις δεομένοις σου.
Έκτη Ώρα
Η έκτη Ώρα, συμβαίνει περίπου την 12ην μεσημβρινήν και μας υπενθυμίζει την ώραν της σταυρώσεως και του σκότους το όποιον σκότος κάλυψε την κτίσιν κατ’ αυτήν, δια τούτο και η ευχή της έκτης ώρας είναι:
Ό εν έκτη ήμερα τε και ώρα τω Σταυρώ προσηλώσας την εν τω Παραδείσω τολμηθείσαν τω Αδάμ αμαρτίαν, και των πταισμάτων ημών το χειρόγραφον διάρρηξον Χριστέ ο Θεός, και σώσον ημάς.
Ένατη Ώρα
Η ενάτη Ώρα, είναι αυτή της 3ης απογευματινής κατά το σύγχρονο ωρολόγιο μας, η οποία και μας υπενθυμίζει την ώρα του επί του Σταυρού θανάτου του Κυρίου μας. Διό και ή ευχή της ενάτης Ώρας είναι: «Ό εν τη ενάτη ώρα δι’ ημάς σαρκί του θανάτου γευσάμενος, νέκρωσαν της σαρκός ημών το φρόνημα, Χριστέ ο Θεός, Και σώσον ημάς». Ή ακολουθία της Θ΄ περιέχει ακόμη και την υπέροχη εκείνη ευχή του Μεγάλου Βασιλείου ή οποία λέγει:
Δέσποτα Κύριε, Ιησού Χριστέ, ο Θεός ημών ο μακροθυμήσας επί τοις ημών πλημμελήμασι. και άχρι της παρούσης ώρας αγαγών…
Και γενικώς όλα τα τροπάρια της Θ΄ Ώρας αναφέρουν και ψάλλουν την Σταύρωση και τον θάνατο του Ιησού. Σύμφωνα και πάλι με μοναστηριακές παραδόσεις, τάς νηστευσίμους ημέρας αυτήν την ώραν λύομεν την νηστεία, δηλαδή την τρίτη απογευματινή.
Δια τούτο και αί νηστείαι αύται λέγωνται ενάται. Ή ενάτη Ώρα επεκράτησε να τελείται στους Ναούς αμέσως προ του Εσπερινού.
Τι συμβαίνει κατά την τέλεση των Μεγάλων Ωρών
Κατά την τέλεση των Μεγάλων Ωρών η Ωραία Πύλη και το παραπέτασμα παραμένουν ανοικτά στο μεγαλύτερο μέρος της ακολουθίας. Το Ευαγγέλιο είναι τοποθετημένο στο αναλόγιο, στο κέντρο του ναού. Στην αρχή της κάθε Ώρας, ο ιερέας ή ο διάκονος θυμιάζει το Ευαγγέλιο, τα εικονίσματα και τους πιστούς.
Πριν αρχίσει η ακολουθία με την Πρώτη Ώρα, η καμπάνα του ναού κτυπά αρκετές φορές, όπως συνήθως στην αρχή κάθε ακολουθίας. Στην αρχή της καθεμιάς από τις υπόλοιπες Ώρες, η καμπάνα κτυπά τόσες φορές όσες αντιστοιχούν στη συγκεκριμένη Ώρα (δηλαδή τρεις φορές στην αρχή της Τρίτης Ώρας, 6 φορές στην αρχή της Έκτης Ώρας και εννέα φορές στην αρχή της Ενάτης).
Στην κάθε Ώρα, ο ένας από τους ψαλμούς της απλής Ακολουθίας των Ωρών («Μικρές Ώρες») αντικαθίσται από έναν ψαλμό που συνδέεται με τη μεγάλη εορτή της επόμενης ημέρας. Το τροπάριο και το κοντάκιο των Ωρών αντικαθίστανται από πολυάριθμους ύμνους που ψάλλονται από τους ψάλτες.
Επιπλέον, στην κάθε Ώρα διαβάζονται 4 επιπλέον αναγνώσματα, κατά σειρά ένα απόσπασμα από την Παλαιά Διαθήκη (στην περίπτωση της Μεγάλης Παρασκευής ειδικότερα διαβάζονται προφητείες), ένα προκείμενον, μία περικοπή του «Αποστόλου» (επιστολής) και μία ευαγγελική περικοπή.
Photo via χαρακτηριστικής εικόνας: pexels.com από τον δημιουργό Aslak Sønderland