“Η μητέρα μου ποτέ δεν ύψωσε τη φωνή της”. Όταν η σιωπή πονάει…
“Αυτό που πρέπει να καταλάβετε είναι πως η μητέρα μου ποτέ δεν ύψωσε τη φωνή της και όποτε την έφερνα αντιμέτωπη με το πώς με μεταχειριζόταν – ο εξευτελισμός και οι επικρίσεις, το ότι έλεγε πως εγώ ήμουν το πρόβλημα επειδή ήμουν πολύ ευαίσθητη – αυτό ήταν το πρώτο πράγμα που έλεγε: “Πώς μπορείς να με κατηγορείς γι’ αυτό όταν ποτέ δεν ύψωσα τη φωνή μου, ούτε μία φορά, σε σένα ή σε κάποιον άλλον;”. Λοιπόν, η κακοποίηση μπορεί να είναι πολύ σιωπηλή – Kaitlyn, 45 ετών.
“Ένιωθα αόρατη σαν παιδί. Η μητέρα μου με ρωτούσε τι θα ήθελα να φάω και μετά μου σερβίριζε κάτι άλλο. Με ρωτούσε αν πεινάω και αν έλεγα όχι μου έφτιαχνε κάτι και μετά έδειχνε πληγωμένη ή νευριασμένη αν δεν το έτρωγα. Αυτό το έκανε συνεχώς και σε κάθε επιλογή. Εάν ήθελα κόκκινα πάνινα παπούτσια θα μου αγόραζε μπλε. Ήξερα ακριβώς πόση λίγη σημασία είχα για εκείνην. Ως ενήλικη έχω έλλειψη εμπιστοσύνης σε σχέση με τα δικά μου γούστα και την κρίση μου” – Alice, ετών 50.
Δεν είναι μόνο ότι ο πολιτισμός μας αξιολογεί τη λεκτική κακοποίηση ως λιγότερο επιβλαβή από τη σωματική – κάτι που δεν ισχύει – αλλά και όταν οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται τη λεκτική κακοποίηση, τείνουν να κάνουν εικόνα κάποιον που φωνάζει και ουρλιάζει. Φαντάζονται δυνατά ντεσιμπέλ και έναν πυρετώδη αγωνιστικό χώρο και πως το άτομο που φωνάζει είναι εκτός ελέγχου, παρατάσσοντας το δάχτυλο με οργή και πρόθεση. Κι αν κι αυτό είναι αλήθεια, σε ορισμένες οικογένειες δεν ισχύει. Στην πραγματικότητα, σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουμε, μερικά από τα χειρότερα είδη λεκτικής κακοποίησης είναι σιωπηλά. Η σιωπή, ως απάντηση σ’ ένα σχόλιο ή σε μία ερώτηση μπορεί να είναι μεγαλύτερο χτύπημα από μία δυνατή απάντηση. Η σιωπή μπορεί αποτελεσματικά να γελοιοποιήσει και να κάνει τον άλλον να αισθανθεί ντροπή.
Ένα παιδί το οποίο υποβάλλεται σε σιωπηλή κακοποίηση συχνά βιώνει περισσότερη συναισθηματική σύγχυση από εκείνο που του φωνάζουν ή το προσβάλλουν, ακριβώς επειδή η απουσία της οργής στέλνει ανάμεικτα μηνύματα και είναι αδύνατο για το παιδί να “δει” το κίνητρο πίσω από την ηθελημένη σιωπή ή την άρνηση της απάντησης. Υπάρχει ένα ιδιαίτερο είδος πλήγματος όταν σε αντιμετωπίζουν σαν να είσαι αόρατος ή σαν να είσαι τόσο ασήμαντος σε σχέση με τον όλο προγραμματισμό που δεν αξίζει καν να σου δοθεί μία απάντηση. Υπάρχει κάτι πιο ανατριχιαστικό ή βλαβερό από το να βλέπεις τη μητέρα σου να συμπεριφέρεται σαν να μη σε βλέπει, με το ήρεμο πρόσωπό της;
Ό,τι γνωρίζει η επιστήμη σχετικά με τις επιπτώσεις της λεκτικής βίας, ισχύει και για το σιωπηλό είδος. Μερικές επιπτώσεις είναι:
– Αλλοίωση της ανάπτυξης του εγκεφάλου του παιδιού
– Εσωτερίκευση των μηνυμάτων, η οποία εσωτερίκευση μετατρέπεται σε μία συνήθεια αυτοκριτικής, αποδίδοντας τις αποτυχίες ή τα λάθη στα ελαττώματα του χαρακτήρα
– Επισφαλής τρόπος προσκόλλησης και δυσπροσαρμοστικός τρόπος αντιμετώπισης ο οποίος συγκρούεται με τον υγιή τρόπο
– Μειωμένη συναισθηματική νοημοσύνη και προβλήματα διαχείρισης και ρύθμισης συναισθημάτων
Υπάρχουν συγκεκριμένα είδη “σιωπηλής” λεκτικής κακοποίησης, καθένα από τα οποία επηρεάζει το κάθε παιδί με διαφορετικό τρόπο. Φυσικά, τα αποτελέσματα δεν τελειώνουν με την παιδική ηλικία, αλλά μεταφέρονται στην ενήλικη ζωή με μυριάδες τρόπους. Τους έχω κατηγοριοποιήσει σ’ έναν περισσότερο περιγραφικό, παρά επιστημονικό τρόπο, μολονότι οι έρευνες επιβεβαιώνουν όλες αυτές τις συμπεριφορές.
Λεκτική βία: Ποιες είναι οι πραγματικές της πληγές
1. Έλλειψη πράξης: το να σε αγνοούν
Πολλές από τις πληροφορίες που έχουν τα παιδιά για τον έξω κόσμο και τις σχέσεις τούς δίνονται από δεύτερο χέρι. Με μία μητέρα που νοιάζεται και ανταποκρίνεται, ένα παιδί αρχίζει να καταλαβαίνει πως το ίδιο έχει σημασία και είναι άξιο προσοχής. Αυτοί είναι οι σπόροι που παράγουν την υγιή αυτοεκτίμηση. Μία μητέρα που δίνει την προσοχή της επικοινωνεί το μήνυμα “είσαι μια χαρά ακριβώς όπως είσαι”, δίνοντας στο παιδί το θάρρος και την αυτοπεποίθηση να εξερευνήσει τον κόσμο. Αντίθετα, ένα παιδί που έχει μία μητέρα που το αγνοεί μαθαίνει πως η θέση του στον κόσμο είναι επισφαλής, ακόμα κι αν δεν ξέρει το γιατί.
Χάρη στο έργο του Edward Tronick, των συναδέλφων του και των πειραμάτων “Still-Face” τα οποία πραγματοποιήθηκαν σχεδόν 40 χρόνια πριν, πραγματικά γνωρίζουμε πως το να σε αγνοούν επηρεάζει τα βρέφη και τα νήπια. (Εκείνη την εποχή πίστευαν ευρέως πως τα βρέφη τους πρώτους τέσσερις ή πέντε μήνες της ζωής τους, στην πραγματικότητα δεν αλληλεπιδρούσαν με τις μητέρες τους). Ο Tronick βιντεοσκόπησε μητέρες να αλληλεπιδρούν με τα βρέφη, τα οποία μουρμούριζαν, έδειχναν, έβγαζαν ήχους και κουνούσαν τα χέρια τους ως ανταπόκριση στα χαμογελαστά πρόσωπα, τα λόγια και τις χειρονομίες των μητέρων τους. (Λάβετε υπόψιν πως η χρήση της βιντεοσκόπησης με αυτό τον τρόπο το 1978 ήταν κάτι νέο και επιδεικτικό). Στη συνέχεια ο Tronick είπε στις μητέρες απλά να σταματήσουν, να παραμείνουν ακίνητες και με ανέκφραστο πρόσωπο ως προς τα βρέφη. Αρχικά, τα βρέφη συνέχισαν να βγάζουν ήχους και να χειρονομούν, αλλά όταν τα πρόσωπα των μαμάδων συνέχισαν να είναι ανέκφραστα, τα βρέφη κοίταζαν αλλού και ύστερα άρχιζαν να κλαίνε. Οι ταινίες δείχνουν πως τα βρέφη κυριολεκτικά κατέρρεαν στις θέσεις τους, συγκλονισμένα από το συναίσθημα.
Μελέτες που έχουν γίνει σε νήπια με λεκτική ικανότητα, έδειξαν ακριβώς το ίδιο μοτίβο όταν οι μητέρες τους σταματούσαν να αλληλεπιδρούν και το πρόσωπό τους παρέμενε ακίνητο. Αρχικά προσπαθούσαν να αλληλεπιδράσουν ξανά με τις μητέρες τους – χρησιμοποιώντας όλα τα χαριτωμένα πράγματα που συνήθως κάνουν – αλλά όταν αυτό αποτύγχανε, γύριζαν την πλάτη τους. Ήταν προτιμότερο να αποφύγουν να νιώσουν τον πόνο της αγνόησης, του αποκλεισμού και της έλλειψης αγάπης.
Φυσικά, στο πείραμα, το χαμογελαστό πρόσωπο της μητέρας επέστρεφε και τα μωρά ανάρρωναν, αν και όχι γρήγορα ή εντελώς. Αλλά αν συμβαίνει αυτό σε καθημερινή βάση, τότε τα αποτελέσματα της αγνόησης στην ανάπτυξη ενός παιδιού είναι πολύπλοκα και βαθιά. Οι μηχανισμοί αντιμετώπισης που προσαρμόζει το παιδί – άγχος ή αποφυγή προσκόλλησης – επηρεάζουν την παιδική ηλικία και την ενηλικίωση και μάλιστα χωρίς θεραπεία ή άλλου είδους προσκόλληση, επηρεάζονται για μια ζωή.
2. Θανάσιμη σιωπή: κωλυσιεργία
Από τη σκοπιά του παιδιού, το να κωλυσιεργείς μπορεί να φαίνεται σχεδόν όπως η αγνόηση, αλλά έχει διαφορετικές συναισθηματικές συνέπειες ιδίως καθώς το παιδί ωριμάζει. Υπάρχει έντονος θυμός και απογοήτευση προς το πρόσωπο που κωλυσιεργεί. Δεν είναι τυχαίο που αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν Απαίτηση/Υπαναχώρηση (ουσιαστικά ρωτώ/κωλυσιεργώ) θεωρείται το πιο τοξικό μοτίβο στις σχέσεις. Ο οικογενειακός εμπειρογνώμονας John Gottman το θεωρεί ως ένα αξιόπιστο σημάδι ότι η ένωση δύο ανθρώπων είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Είναι αρκετά δύσκολο να αντιμετωπίσεις την κωλυσιεργία ενός οικείου ατόμου όταν είσαι ενήλικας – η άρνηση του συντρόφου σας να ανταποκριθεί αναπόφευκτα εντείνει το δικό σας θυμό και την απογοήτευση – αλλά είναι απολύτως καταστροφικό για ένα παιδί που δεν έχει κανέναν τρόπο να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
Η έλλειψη ανεπτυγμένων και αποτελεσματικών μηχανισμών άμυνας στο παιδί είναι αυτό ακριβώς που απεικόνισαν οι ερευνητές στο Ισραήλ, όταν εξέτασαν τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της συναισθηματικής παιδικής κακοποίησης. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ζημιά που γίνεται στην αυτοεκτίμηση των ατόμων έχει κατά πολύ να κάνει με την αδυναμία να προστατεύσουν και να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους και με την εσωτερίκευση της σκέψης ότι δεν ήταν αρκετά καλοί ώστε να προκαλέσουν την προσοχή των γονιών τους όταν οι γονείς τους ήταν αδιάφοροι ή σκληροί.
3. Τραυματίζοντας σιωπηλά: Περιφρόνηση και Χλευασμός
Το να κάνεις ένα παιδί να νιώσει ντροπή μπορεί να επιτευχθεί χαμηλόφωνα ή ακόμα και με φυσικές χειρονομίες, όπως όταν γυρίζουμε τα μάτια μας ειρωνικά ή γελάμε με κάποιον ή τον περιφρονούμε ή κάνουμε αστεία με αυτόν. Αυτή η ιδιαίτερη ποικιλία εκφοβισμού μπορεί να γίνει κάτι σαν ομαδικό άθλημα σε κάποιες οικογένειες, εάν ζητηθεί από τα αδέρφια να συμμετάσχουν και το ένα παιδί να καταλήξει εξιλαστήριο θύμα. Οι χειριστικοί γονείς ή εκείνοι που έχουν ανάγκη να είναι το κέντρο της προσοχής, συχνά χρησιμοποιούν αυτές τις τεχνικές για να διατηρήσουν τη δυναμική της οικογένειας στο δικό τους ρυθμό. Για ακόμα μία φορά, η ζημιά μπορεί να γίνει χωρίς να υψωθεί η φωνή.
4. Ενεργοποίηση και Δόλωμα: ψυχολογική χειραγώγηση
Αυτό το εργαλείο χειραγώγησης έχει ως στόχο το παιδί να αμφιβάλλει για τις αντιλήψεις του. (Ο όρος προέρχεται από ένα θεατρικό έργο το οποίο στη συνέχεια έγινε ταινία για έναν άντρα ο οποίος προσπαθεί να πείσει μία γυναίκα ότι χάνει το μυαλό της). Αυτή η χειραγώγηση δεν απαιτεί να φωνάζεις ή να ουρλιάζεις. Το μόνο που χρειάζεται είναι μία απλή δήλωση ότι κάτι που συνέβη στην πραγματικότητα δε συνέβη. Με δεδομένη την έλλειψη της ισορροπίας στη σχέση γονιού-παιδιού – και του γεγονότος ότι ένα μικρό παιδί δέχεται τον ενήλικα ως την τελευταία λέξη και εξουσία σε σχέση με τα περισσότερα πράγματα έως ότου μεγαλώσει αρκετά κι αρχίσει ν’ αμφισβητεί την κρίση της μητέρας του – αυτού του είδους η χειραγώγηση είναι σχετικά εύκολη. Αυτή η χειραγώγηση όχι μόνο κάνει το παιδί ν’ ανησυχεί ότι είναι “τρελό”, αλλά διαβρώνει την εμπιστοσύνη στις σκέψεις του και τα συναισθήματα μ’ ένα βαθύ και διαρκή τρόπο. Και πάλι να έχετε υπόψιν σας πως τα παιδιά δεν έχουν συνειδητούς μηχανισμούς άμυνας.
Λεκτική βια μη με χτυπας με τα λόγια μαμα…
5. Για το δικό σου καλό: επικριτικός
Σε πολλές οικογένειες, και η μεγαλόφωνη όπως και η σιωπηλή λεκτική κακοποίηση, αιτιολογείται από την ανάγκη να διορθωθεί ένα αντιληπτό ελάττωμα του χαρακτήρα ή της συμπεριφοράς του παιδιού. Η επίκριση – το να ψάχνουμε μικρά ή άνευ σημασίας λάθη και με κάθε “παραπάτημα” ή λάθος να τα μεγεθύνουμε – μπορεί να “δικαιολογηθεί” ή να “εξηγηθεί” με το να πρέπει να σιγουρευτούμε πως το παιδί δεν είναι και πολύ ο εαυτός του ή “δεν παίρνει πάνω του” τις όποιες επιτυχίες ή ότι πρέπει να μάθει να είναι ταπεινό ή να ξέρει ποιος είναι το αφεντικό του σπιτιού και άλλες ιδιοτελείς δηλώσεις, οι οποίες είναι απλά δικαιολογίες για τη σκληρή συμπεριφορά των ενηλίκων. Το να γίνεται αυτό σιωπηλά, αυτό το μπαράζ των επικρίσεων, κάνει το παιδί να πιστεύει ότι είναι ανάξιο προσοχής και υποστήριξης επειδή δεν του αξίζουν αυτά.
6. Απόλυτη σιωπή: απουσία επαίνου, υποστήριξης και αγάπης
Η δύναμη αυτού που δεν έχει ειπωθεί δεν μπορεί να εκτιμηθεί, επειδή το κενό που αφήνει στην ψυχή και την καρδιά του παιδιού είναι τεράστιο. Τα παιδιά είναι φτιαγμένα να χρειάζονται όλα εκείνα τα πράγματα που ο χειριστικός γονέας ούτε τα εκφράζει ούτε τα επιδεικνύει, προκειμένου να ευδοκιμήσει και ν’ αναπτυχθεί κανονικά. Στην πραγματικότητα, τα λόγια που εκφράζουν το γιατί ένα παιδί είναι άξιο αγάπης και προσοχής είναι τόσο σημαντικά όσο η τροφή, το νερό, η ένδυση και η στέγη.
7. Σιωπή και Σκιές: ομαλοποίηση της κακοποίησης
Είναι μία θλιβερή αλήθεια ότι ο κόσμος ενός παιδιού είναι τόσο μικρός ώστε αυτό νομίζει πως ότι συμβαίνει σε αυτόν (τον κόσμο) συμβαίνει παντού. Τα παιδιά αποδίδουν τη λεκτική κακοποίηση στα ελαττώματά τους και στο ότι “δεν είναι καλά παιδιά”, όπως επισημαίνουν οι Rachel Goldsmith και Jennifer Freyd, και αυτή η απόδοση μπορεί να είναι λιγότερο τρομακτική από την “πιο τρομακτική προοπτική ότι ο φροντιστής μπορεί να μην είναι αξιόπιστος και μπορεί να δημιουργεί μία ψευδαίσθηση ελέγχου”. Ακόμα και ως ενήλικες, εκείνοι που κακοποιήθηκαν λεκτικά με ήσυχο τρόπο κατά την παιδική τους ηλικία, μπορεί να εκλογικεύουν ή να εξομαλύνουν τις συμπεριφορές των γονιών τους για πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Είναι εξίσου δύσκολο και για τη γυναίκα και για τον άντρα να δουν τους τρόπους με τους οποίους έχουν τραυματιστεί από αυτούς που έπρεπε να τους αγαπούν.
Άρθρο: Peg Streep για το Psycology Today – psychologytoday.com
Το διαβάσαμε στο childit.gr
