Πως να πω στο παιδί,για το θάνατο,για μια αρρώστια,για το διαζυγιο

Από την Ελένη Δασκαλάκη (https://myfortysomethingworld.wordpress.com/)

Υπάρχουν κάποια θέματα, κάποιες καταστάσεις που δυσκολευόμαστε να συζητήσουμε με τα παιδιά μας. Ακόμη και οι άσχημες ή δύσκολες στιγμές ωστόσο, είναι μέρος της ζωής μας και χρειάζεται να βρούμε τα σωστά λόγια για να τις συζητήσουμε και να τις εξηγήσουμε στα παιδιά μας.
Ποιος από εμάς δεν θα βρεθεί στη θέση να εξηγήσει στο παιδί του κάποια «δύσκολα» θέματα της ζωής, όπως είναι ένας χωρισμός, οι αρρώστιες ή ο θάνατος; Σε αυτές τις περιπτώσεις δυσκολευόμαστε πολλές φορές κι οι ίδιοι να εκφράσουμε και να βάλουμε σε μια τάξη τα συναισθήματά μας, πόσο μάλλον να μιλήσουμε στα παιδιά μας. Ας μην ξεχνάμε όμως πως και τα παιδιά έχουν ανάγκη να τους εξηγήσουμε, να τους μιλήσουμε, να τα καθησυχάσουμε. Και ο καλύτερος τρόπος για να το κάνουμε είναι να ακολουθήσουμε το δρόμο της καρδιάς μας, μιλώντας τους με απλά αλλά αληθινά λόγια, κατάλληλα για την ηλικία τους. Επειδή όμως είναι φυσικό να δυσκολευόμαστε, η συμβουλή του ειδικού μπορεί να βοηθήσει όλη την οικογένειά μας πολύ περισσότερο απ’ όσο φανταζόμαστε.

«Πώς να του μιλήσω για το διαζύγιο;»

Πότε το συζητάμε
Όποια κι αν είναι η ηλικία του παιδιού, ακόμη κι ένα νήπιο, μπορεί να «ξέρει» πως κάτι δεν πάει καλά ανάμεσα στη μητέρα και τον πατέρα του. Ωστόσο, για να μιλήσουμε στο παιδί για το διαζύγιο πρέπει η ιδέα να έχει κατασταλάξει μέσα μας και να είναι μια αμετάκλητη απόφαση, να έχει ξεκινήσει πια η διαδικασία και να έχει οριστεί η ημερομηνία της μετακόμισης (όποιου από τους δυο συντρόφους πρόκειται να φύγει από το σπίτι). Από την άλλη, δεν χρειάζεται να περιμένουμε να έρθει η μέρα που θα φτιάχνουμε τις βαλίτσες για να του το ανακοινώσουμε. Αντίθετα, θα δείξουμε σεβασμό στο παιδί μας ανακοινώνοντάς του τα γεγονότα προτού το μάθουν όλοι οι γύρω μας. Είναι δική μας υποχρέωση και ρόλος να του το πούμε και όχι να το μάθει από τη γιαγιά, το ξαδερφάκι ή τη δασκάλα του μέσα από τα σχόλια που μπορεί να γίνουν μπροστά του.

Πώς το λέμε
Η πιο κατάλληλη στιγμή για να γίνει αυτή τη συζήτηση είναι και με τους δυο γονείς παρόντες, ενωμένους μπροστά στο παιδί ώστε να πάρει και από τη στάση μας το μήνυμα πως θα είμαστε πάντα οι γονείς του, ανεξάρτητα από το αν αποφασίσαμε να μη ζούμε πια στο ίδιο σπίτι. Με λόγια κατάλληλα για την ηλικία του παιδιού μας μπορούμε να του εξηγήσουμε πως δεν αγαπιόμαστε πια σαν άντρας και γυναίκα και ο καθένας θα έχει το δικό του σπίτι. Εξηγούμε επίσης στο παιδί πως θα έχει τη δική του θέση και στα δυο σπίτια, παρότι θα μένει συχνότερα στο ένα από αυτά. Χρειάζεται όμως να επαναλάβουμε ξανά και ξανά πως θα είμαστε πάντα η μητέρα και ο πατέρας του, ενωμένοι δίπλα του για κάθε του ανάγκη, και πως θα αγαπάμε πάντα τον άλλο του γονιό ως άνθρωπο γιατί οι δυο μας δημιουργήσαμε αυτό το «δώρο» στη ζωή μας, δηλαδή το ίδιο το παιδί. Επίσης είναι σημαντικό να του ξεκαθαρίσουμε πως θα μπορεί να βλέπει και τους δυο γονείς όποτε θέλει, χωρίς περιορισμούς, μειώνοντας έτσι την αίσθηση της απώλειας.

«Πώς να του μιλήσω για ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας στην οικογένεια;»

Πότε το συζητάμε
Μάθαμε πρόσφατα πως η γιαγιά, ο παππούς, ένα αγαπημένο πρόσωπο ή και ένας από τους γονείς ή το αδερφάκι του αντιμετωπίζει ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας. Πρέπει άραγε να το μάθει το παιδί; Είναι πολύ πιθανό πως το παιδί, ανεξάρτητα από την ηλικία του, έχει αντιληφθεί κάποια σημαντική αλλαγή στην ατμόσφαιρα της οικογένειας και αισθάνεται την αγωνία μας. Επιπλέον μπορεί να έχει ακούσει σχετικά από τις τηλεφωνικές μας συνομιλίες ή τις συζητήσεις μέσα στο σπίτι. Αν, ειδικότερα, το πρόβλημα αφορά το γονιό ή ένα αδερφάκι είναι πιθανό να έχουν συμβεί αλλαγές στο σπίτι ως προς την παρουσία και τη διαθεσιμότητα του απέναντι στο παιδί. Αλλά και αν ο παππούς ή η γιαγιά είχαν ενεργό μέρος στην ανατροφή του εγγονού τους είναι πολύ πιθανό πως θα υπάρχουν αλλαγές που θα εντοπίσει το παιδί. Είναι λοιπόν καλό να μιλήσουμε, με λίγα, απλά και κατανοητά λόγια, στο παιδί για την κατάσταση, εξηγώντας του πράγματα που πιθανώς ήδη γνωρίζει «απέξω – απέξω».

Πώς το λέμε
Το σημαντικότερο είναι η ηρεμία, καθώς και να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας «επιτρέποντας» με αυτό τον τρόπο στο παιδί να εκφράσει με τη σειρά του τα δικά του συναισθήματα. Είναι επίσης σημαντικό να απαντήσουμε με ειλικρίνεια στις ερωτήσεις του, ακόμη κι αν απλά πρέπει να του πούμε πως ούτε κι εμείς γνωρίζουμε κάποιες απαντήσεις. Αν η πορεία της κατάστασης υγείας του αγαπημένου μας προσώπου έχει προδιαγραφεί, μπορούμε να προετοιμάσουμε το παιδί εξηγώντας του πως η γιαγιά/ ο παππούς είναι πολύ άρρωστος στο νοσοκομείο και πρόκειται σύντομα να πεθάνει, δίνοντας στο παιδί την δυνατότητα να τον επισκεφθεί, να του γράψει ένα γράμμα, να φτιάξει μια ζωγραφιά, να βρει δηλαδή το δικό του τρόπο να τον αποχαιρετήσει. Είναι σημαντικό να δώσουμε στο παιδί χρόνο να αφομοιώσει την είδηση και να αντιδράσει, γιατί συχνά τα παιδιά δεν αντιδρούν την πρώτη στιγμή που τους ανακοινώνουμε ένα γεγονός. Μπορεί, για παράδειγμα, το παιδί να συνεχίσει το παιχνίδι του και να επανέλθει στο θέμα κάποια στιγμή αργότερα ή άλλη μέρα.

«Πώς να του μιλήσω για το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου;»

Πότε το συζητάμε
Εκτός από τη θλίψη και τον πόνο μας για το χαμό του ανθρώπου μας, είναι φυσιολογικό να σκεφτούμε πότε και πώς θα ανακοινώσουμε τα δυσάρεστα νέα στο παιδί μας. Πρέπει να του το πούμε όταν το μάθουμε κι εμείς ή να αφήσουμε να περάσει λίγος καιρός για να είμαστε σε θέση να του μιλήσουμε πιο ψύχραιμα; Η απάντηση είναι πως το παιδί πρέπει να ενημερωθεί, και αν είναι μεγαλύτερο να έχει το χρόνο και τη δυνατότητα να αποφασίσει αν θέλει να παραστεί στην κηδεία. Αν το ζητήσει ή αν έχει αμφιβολίες, καλό είναι να του εξηγήσουμε, χωρίς πολλές λεπτομέρειες, την τελετή και να μην το πιέσουμε να παραστεί.

Πώς το λέμε
Όσο κι αν μας πονάει τους ίδιους, το παιδί πρέπει να ενημερωθεί και μάλιστα με ψυχραιμία και ζεστασιά. Αν έχει προηγηθεί κάποια μακροχρόνια ασθένεια θα πρέπει να το έχουμε προετοιμάσει για την έκβαση, αν πάλι ο θάνατος είναι ξαφνικός θα πρέπει να του το ανακοινώσουμε ώστε να έχει το παιδί τη δυνατότητα να αποχαιρετήσει το αγαπημένο του πρόσωπο. Ο τρόπος που θα μιλήσουμε στο παιδί μας για το θάνατο έχει μεγάλη σχέση με τα προσωπικά μας πιστεύω, οπότε δεν υπάρχει «σωστό» και «λάθος». Χρειάζεται όμως να μιλήσουμε ευθέως, αναφέροντας τη λέξη θάνατος και εξηγώντας όσο γίνεται το νόημά του, ώστε το παιδί να μην πάρει διφορούμενα μηνύματα, πιστεύοντας πως ο παππούς μπορεί να «ξυπνήσει» ή να «κατέβει» από τον ουρανό. Αν λόγω συναισθηματικής φόρτισης δεν μπορούμε να μιλήσουμε οι ίδιοι στο παιδί, ένας κοντινός μας άνθρωπος στον οποίο έχουμε εμπιστοσύνη για το πώς θα χειριστεί το θέμα, ενδέχεται να μας αντικαταστήσει. Υπάρχουν επίσης ειδικοί, που βοηθούν παιδιά και οικογένειες να διαχειριστούν μια σοβαρή ασθένεια, το πένθος και την απώλεια. Το πιο σημαντικό όμως είναι να «επιτρέψουμε» στο παιδί να βιώσει την απώλεια και το πένθος, με τον τρόπο που το ίδιο έχει ανάγκη, ώστε να μπορέσει να τα ξεπεράσει και να προχωρήσει στη ζωή του.

Πώς προετοιμάζουμε το παιδί όταν είναι το ίδιο άρρωστο

Πώς το λέμε
Αν το παιδί χρειάζεται να υποβληθεί σε επέμβαση ή να νοσηλευτεί για μικρό ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και το γνωρίζουμε από πριν καλό είναι να το μοιραστούμε μαζί του. Να το ενημερώσουμε, χωρίς περιττές και τρομαχτικές λεπτομέρειες, να του εξηγήσουμε για πόσο διάστημα θα πρέπει να μείνει στο νοσοκομείο, αν θα χρειαστεί να γίνουν εξετάσεις, για την αναισθησία και το ξύπνημα στη συνέχεια αν πρόκειται για επέμβαση και να το καθησυχάσουμε λέγοντάς του πως θα είμαστε συνέχεια δίπλα του. Αυτό που χρειάζεται είναι υποστήριξη, ενίσχυση της ψυχραιμίας και της αισιοδοξίας του παιδιού για να πάνε όλα καλύτερα.

Ο χρυσός κανόνας

Ένας χρυσός κανόνας για τις περιπτώσεις που δεν ξέρουμε πώς να μιλήσουμε στο παιδί μας και τι να του πούμε είναι να ακολουθούμε τις ερωτήσεις του. Δεν χρειάζεται να του δίνουμε περισσότερες πληροφορίες απ’ όσες χρειάζεται και όσες «αντέχει». Αν, δηλαδή, μας ρωτήσει για το θάνατο ή την ασθένεια της γιαγιάς δεν χρειάζεται να του αναλύσουμε με τις ώρες το θέμα. Αρκεί να του απαντάμε απλά αλλά με ειλικρίνεια στις ερωτήσεις που μας κάνει και μόνο σε αυτές, χωρίς να κάνουμε… διατριβή επάνω στο θέμα.