Τοξική οικογένεια: Όταν το παιδί παίρνει τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου

Έλενα Τριανταφύλλου

Τοξική οικογένεια: Όταν το παιδί παίρνει τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου. Γιατί το παιδί σε μία τοξική οικογένεια πολλές φορές παίρνει τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου;

Πολλά πράγματα μπορούν να κάνουν μία οικογένεια να χαρακτηριστεί ως τοξική. Ένα από αυτά είναι όταν οι γονείς δίνουν στο παιδί τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου. Με λίγα λόγια οι γονείς μέσα από την λεκτική κακοποίηση, χρεώνουν ό,τι δυσάρεστο συμβαίνει στο σπίτι αλλά και στην ζωή τους, στο παιδί.

Για ποιον λόγο ένας γονιός επιλέγει να δώσει στο παιδί τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου; Ποιο παιδί μπορεί να γίνει αποδιοπομπαίος τράγος; Στο παρακάτω άρθρο θα διαβάσουμε αναλυτικά γι’ αυτό το φαινόμενο και θα δούμε μαζί κάποιες ψυχολογικές έρευνες. Διαβάστε παρακάτω:

Τοξική οικογένεια: Όταν το παιδί παίρνει τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου

Μία κοινή μορφή γονεϊκής λεκτικής κακοποίησης είναι όταν το παιδί γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος της οικογένειας. Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές μορφές αυτού του φαινομένου και πάντα ο απώτερος σκοπός είναι ο γονιός να νιώθει πως έχει τον πλήρη έλεγχο της οικογένειας και ότι έχει δύναμη μέσα στην οικογένεια.

Η έρευνα δείχνει πως το να υπάρχει ένα εξιλαστήριο θύμα μέσα στην οικογένεια δημιουργεί την ιδέα στον γονιό ότι η οικογένειά του είναι πιο υγιής από ότι είναι στην πραγματικότητα. Αυτή η πρακτική, ελαχιστοποιεί την ευθύνη του γονιού και ο γονιός έχει κάπου να χρεώσει όλα τα αρνητικά που συμβαίνουν στην οικογένεια.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ρόλος του αποδιοπομπαίου τράγου μπορεί είτε να αφορά μόνο ένα παιδί είτε να εναλλάσσεται από παιδί σε παιδί μέσα στην οικογένεια. Αυτό το φαινόμενο δυστυχώς εμφανίζεται πολύ συχνά μέσα στις οικογένειες.

Δείτε ακόμα Η ανοχή στο bullying μπορεί να δημιουργήσει τον αυριανό γυναικοκτόνο ή δολοφόνο

Συγκεκριμένα ανάμεσα στα περιστατικά και στις πρακτικές λεκτικής κακοποίησης, αυτό το φαινόμενο έχει ισχυρή θέση. Σε μία οικογένεια όπου ένας ελεγκτικός, ναρκισσιστής και ανταγωνιστικός γονιός έχει τον κυρίαρχο ρόλο.

Αυτού του τύπου ο γονιός ψάχνει μέσα στο σπίτι να δώσει σε κάποιον τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου για να νιώσει ο γονιός πως έχει κάπου να χρεώσει τις δικές του ευθύνες. Μάλιστα αυτός ο ρόλος δίνεται στο παιδί και κυριαρχεί στις αφηγήσεις της οικογένειας όχι μόνο ανάμεσα στα μέλη αλλά και στις αλληλεπιδράσεις της οικογένειας με τρίτα άτομα.

Οι έρευνες

Συγκεκριμένα ο ερευνητής Γκάρι Γκέμιλ έχει διατυπώσει την άποψη ότι η ύπαρξη ενός αποδιοπομπαίου τράγου δίνει στον γονιό την δυνατότητα να πιστεύει πως η οικογένειά του για κάποιον λόγο είναι πιο λειτουργική από ότι στην πραγματικότητα είναι.

Αν δηλαδή δεν υπήρχε το πρόβλημα με αυτό το συγκεκριμένο άτομο – που είναι το θύμα της όλης υπόθεσης – τότε η οικογένεια θα ήταν τέλεια οπότε το ότι η οικογένεια είναι δυσλειτουργική δεν είναι κάτι που έγινε εξαιτίας του γονιού, αλλά του παιδιού.

Αυτό το πράγμα ο γονιός δεν το υποστηρίζει μόνο ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας. Είναι το βασικό του επιχείρημα κάθε φορά που μιλάει με άλλους ανθρώπους και εξηγεί τα…προβλήματα της οικογένειας.

Δείτε ακόμα Τι είναι η αυτοδιεκδίκηση στα παιδιά

Μία άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από ψυχολόγους έδειξε ότι η ύπαρξη ενός αποδιοπομπαίου τράγου επιτρέπει στους ανθρώπους να ελαχιστοποιούν την ενοχή και την ευθύνη τους σε σχέση με τα αρνητικά συμβάντα που συμβαίνουν στην οικογένειά τους.

Photo via: airisklass.ru

Επίσης αυτή η τοξική συμπεριφορά τους βοηθάει να νιώθουν ότι έχουν τον έλεγχο αφού βλέπουν ότι η οικογένειά τους πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο και αντί να σκεφτούν “τι κάνω λάθος; μήπως δεν είμαι καλός γονιός;” σκέφτονται “αυτός φταίει!”.

Οπότε μεταθέτουν την ευθύνη και νιώθουν ότι εφόσον ξέρουν την αιτία των προβλημάτων έχουν και τον έλεγχο επάνω στα προβλήματα. Ποιο παιδί όμως παίρνει αυτόν τον ρόλο; Ο χαρακτήρας ενός παιδιού παίζει ρόλο;

Δύο περιπτώσεις αποδιοπομπαίων τράγων μέσα στην οικογένεια

Σε οικογένειες όπως εκείνες του Τιμ ο συγκεκριμένος ρόλος εναλλασόταν ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας και ήταν ο τρόπος του πατέρα να επιβάλλει την άποψή του. Σύμφωνα με τον πατέρα της οικογένειας, η αποτυχία και το λάθος απαγορευόταν.

Επίσης αν κάποιο παιδί αντιμιλούσε στον πατέρα του, ήταν εσχάτη προδοσία. Έπρεπε λοιπόν να κάνεις ό,τι σου έλεγε, να δέχεσαι την κακοποίηση και θα έπρεπε να δέχεσαι αδιαμαρτύρητα το να σε αγνοεί ο πατέρας σου και να σε κατηγορεί για τα πάντα.

Ο γιός λοιπόν που δεν συμμορφωνόταν σε αυτούς τους κανόνες ήταν και ο αποδιοπομπαίος τράγος μέχρι να αλλάξει, να πάρει το μήνυμα και τότε ο επόμενος φταίχτης θα γινόταν ο στόχος. Αυτό ξεκίνησε από την παιδική ηλικία των παιδιών και συνεχίστηκε στην εφηβεία αλλά και στην ενηλικίωση όταν επιτέλους ο Τιμ έφυγε από το σπίτι.

Δείτε ακόμα Γιατί τα παιδιά σας τσακώνονται τόσο πολύ και τι να κάνετε γι’ αυτό

Από την άλλη σε οικογένειες όπως της Αλίσα ο ρόλος αυτός ήταν μόνιμα αγκιστρωμένος σε ένα άτομο. Ο μεσαίος αδερφός της Αλίσα ήταν ο αποδιοπομπαίος τράγος της οικογένειας διότι αντιμιλούσε και αντιστεκόταν στην χειραγώγηση της μητέρας τους.

Σύμφωνα με την Αλίσα αυτό ήταν άκρως ειρωνικό διότι ο συγκεκριμένος αδερφός σε σύγκριση με τα άλλα τέσσερα αδέρφια, ήταν το παιδί που είχε καταφέρει τα περισσότερα. Ήταν καλός στα αθλήματα και στα μαθήματα αλλά η μητέρα τους δεν άντεχε το γεγονός ότι δεν μπορούσε να τον χειριστεί.

Photo via: defyingshadows.com

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κατηγορεί το παιδί για οτιδήποτε πήγαινε στραβά μέσα στην οικογένεια και μάλιστα έπειθε και τον πατέρα της οικογένειες με ψεύτικες κατηγορίες εναντίον του. Τα υπόλοιπα αδέρφια ήταν διακριτικά και μιλούσαν ελάχιστα.

Δείτε ακόμα Οι 5 αξίες που κάθε γονιός πρέπει να μάθει στο παιδί του

Με λίγα λόγια προσπαθούσαν να μείνουν αμέτοχοι έτσι ώστε η μητέρα να μην στραφεί εναντίον τους. Στα 18 του, το παιδί έφυγε από το σπίτι, σπούδασε στην Νομική και σταμάτησε να μιλάει στους γονείς του, τα τελευταία 10 χρόνια.

Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι η Αλίσα έχει επαφές μαζί του, όμως τα υπόλοιπα αδέρφια δεν του μιλούν γιατί ακόμη και στην ενηλικίωση, τα παιδιά φοβούνται την αντίδραση της μητέρας τους.

Τοξική οικογένεια: Όταν το παιδί παίρνει τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου: Πως επιλέγεται ο αποδιοπομπαίος τράγος;

Αξίζει να ξέρετε πως δεν χρειάζεται μία οικογένεια να είναι μεγάλη για να γίνει κάποιος αποδιοπομπαίος τράγος. Επίσης σε μία οικογένεια αποδιοπομπαίοι τράγοι γίνονται μόνο τα παιδιά. Η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να καταλάβει τα κίνητρα ενός γονιού να κάνει το παιδί του αποδιοπομπαίο τράγο.

Δεν υπάρχουν όμως ακόμη μελέτες και έρευνες που να φανερώνουν με ποια κριτήρια επιλέγεται το παιδί. Υπάρχουν μερικές ψυχοθεραπευτικές ιστορίες που έχουν κάποιο ενδιαφέρον και ίσως μας βοηθήσουν να καταλάβουμε αρκετά πράγματα.

Ο επαναστάτης

Πρέπει να θυμάστε ότι η λεκτική κακοποίηση βασίζεται στον έλεγχο και στην ανισορροπία δύναμης. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι το παιδί παρεκκλίνει από το πρόγραμμα, ανεξάρτητα από το είδος του προγράμματος θα περιθωριοποιηθεί από την οικογένεια.

Αυτό το μοτίβο καθρεφτίζεται στην ιστορία της Αλίσα και του αδερφού της ενώ μπορεί να είναι και η αφορμή να αλλάξει αυτός ο ρόλος από το ένα παιδί στο άλλο, μέσα σε μία οικογένεια.

Ο ευαίσθητος

Παρόλο που ο θύτης όταν το παιδί αντιδράει στην λεκτική του κακοποίηση, παίρνει μεγαλύτερη ικανοποίηση, πολλές φορές όταν έχει να κάνει με ένα ευαίσθητο παιδί έχει έτοιμη την δικαιολογία ότι το παιδί “έπρεπε να σκληρύνει”. Έτσι δικαιολογεί αμέσως την συμπεριφορά του.

Αυτό το γεγονός παρατηρείται δυστυχώς σε πολλές οικογένειες. Τα υπόλοιπα παιδιά – αν υπάρχουν – προσπαθούν να μην παίρνουν θέση και να καταπιέσουν τα συναισθήματά τους, για να μην πάρουν εκείνα τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου και φυσικά αυτό τους προκαλεί άλλου είδους ψυχικά τραύματα.

Photo via: abc.es

Η εξαίρεση

Η αφήγηση της εξαίρεσης βασίζεται στο εξής επιχείρημα. Συνήθως οι μητέρες που δίνουν αυτό το ρόλο στο παιδί τους, λένε στον εαυτό τους και στους άλλους ότι αυτό το παιδί αποτελεί εξαίρεση και ότι δεν μοιάζει με κανένα άλλο παιδί ή μέλος της οικογένειας.

Έτσι αυτόματα η μητέρα δικαιολογεί τις λανθασμένες συμπεριφορές της διότι “δεν έχει ξανά περάσει κάτι παρόμοιο” ενώ από ένα σημείο και μετά κατηγορεί το παιδί για οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει στην οικογένεια, διότι είναι απροσάρμοστο και από την στιγμή που γεννήθηκε, ευθύνεται αυτό διότι…διαφέρει.

Η υπενθύμιση

Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται συνήθως στα χωρισμένα ζευγάρια. Συχνά ο ένας από τους δύο γονείς χρεώνουν στο παιδί λανθασμένες συμπεριφορές του πρώην συζύγου. Για παράδειγμα “έχεις γίνει ίδια η μάνα σου”. “Της μοιάζεις τόσο πολύ γι’ αυτό και συμπεριφέρεσαι άσχημα”.

“Δεν περίμενα από σένα τίποτα καλύτερο γιατί έχεις ίδια συμπεριφορά με τον πατέρα σου”. Το παιδί από ένα σημείο και μετά αναλαμβάνει τις ευθύνες του γονιού και χρεώνεται τα αρνητικά του πρώην συζύγου. Αυτό φυσικά συμβαίνει και με παιδιά που εμφανίζουν συμπεριφορές παρόμοιες με συγγενείς που οι γονείς δεν συμπαθούν.

Πρέπει να θυμάστε ότι όσο φυσιολογικό κι αν ακούγεται αυτό μέσα στην οικογένεια, ο ρόλος του αποδιοπομπαίου τράγου είναι μία μορφή λεκτικής κακοποίησης. Και μπορεί να θέλαμε να αναλύσουμε το φαινόμενο αυτό όμως το θέμα δεν είναι γιατί γίνεται, αλλά ότι συνεχίζει και συμβαίνει μέχρι και σήμερα.

Photo cover via: babla.gr

Διαβάστε όλα τα άρθρα για την ψυχολογία και την διαπαιδαγώγηση στο Daddy-Cool.gr

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς την γραπτή άδεια από τον εκδότη. 

• διαπαιδαγωγηση