Ιωάννα Σακκή
Στις 24 Ιουνίου, στη μνήμη του Αϊ Γιάννη του Βαπτιστή αναβιώνει το έθιμο του Κλήδονα. Ποιοι είναι οι συμβολισμοί του αμίλητου νερού και της φωτιάς, και γιατί καταδικάστηκε από την Εκκλησία;
Ανήμερα της μνήμης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου ,στις 24 Ιουνίου, αναβιώνει ετησίως το έθιμο του Κλήδονα. Ακόμη κι αν οι νεότεροι δεν το γνωρίζουν, πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά έθιμα του καλοκαιριού, του οποίου οι ρίζες τους μας ταξιδεύουν πίσω στην αρχαιότητα. Ποιοι είναι οι συμβολισμοί του και γιατί καταδικάστηκε από την εκκλησία;
Το έθιμο του Κλήδονα αναβιώνει ακόμη και στις μέρες μας, σε πολλά μέρη της Ελλάδος. Οι κάτοικοι συνηθίζουν να ανάβουν φωτιές στη μέση του δρόμου, προκειμένου να φανερώσει ο “Κλήδονας” στις ανύπαντρες γυναίκες, το μελλοντικό τους σύζυγο.
Τι είναι το έθιμο του Κλήδονα και πως γίνεται
Από το απόγευμα της παραμονής του Αϊ-Γιαννιού, ένα μικρό κορίτσι, του οποίου ζουν και οι δύο γονείς, πηγαίνει σε μία πηγή με νερό κρατώντας ένα πήλινο δοχείο που ονομάζεται “Δοχείο του Κλήδονα”, προκειμένου να μαζέψου το αμίλητο νερό. κοπέλες, επιλέγουν σε ποιο από τα σπίτια του χωριού θα ανοιχτεί ο Κλήδονας.
Αφού γεμίσει το δοχείο, πρέπει να το μεταφέρει στο σπίτι, χωρίς να μιλήσεις σε κανέναν. Αυτός, άλλωστε είναι και ο λόγος που το νερό αυτό χαρακτηρίζεται “αμίλητο”. Ό,τι κι αν συμβεί, όσοι κι αν της αποσπάσουν τη προσοχή, το κορίτσι δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να βγάλει μιλιά.
Σε διαφορετική περίπτωση, αν δεν καταφέρει να κρατηθεί άλαλη, το νερό πρέπει να χυθεί και να κάνει το κορίτσι τη διαδικασία από την αρχή. Να πάει δηλαδή πάλι στη πηγή, και να ξαναμαζέψει νερό. Μόλις στεφθεί με επιτυχία αυτή η διαδικασία, το επόμενο βήμα είναι να ρίξει το νερό μέσα σε ένα δοχείο, το οποίο είναι πολύ σημαντικό, να έχει στενό στόμιο.
Κάθε ελεύθερη κοπέλα, τότε, ρίχνει μέσα στο δοχείο ένα προσωπικό της αντικείμενο και ύστερα ακολουθεί το κλείδωμα του δοχείου. Ο Κλήδονας, όπως ονομάζεται, πρέπει να σκεπαστεί με μαντίλι ή πανί κόκκινου χρώματος και να στεφανωθεί με φύλλα δάφνης, μυρτιάς και ληγαριάς.
Εφόσον ο Κλήδονας έχει ετοιμαστεί, οι ανύπαντρες κοπέλες ξεκινούν τις προσευχές στον Αϊ Γιάννη, και τοποθετούν το δοχείο σε έναν ανοιχτό χώρο, όπου μένει για ένα ολόκληρο βράδυ. Σύμφωνα με τη παράδοση, τη νύχτα του εθίμου, οι ελεύθερες κοπέλες βλέπουν στα όνειρα τους τον άντρα που επρόκειτο να παντρευτούν.
Την επόμενη ημέρα, μετά τη δύση του ηλίου οι κοπέλες βγάζουν το κλειδωμένο δοχείο στο ύπαιθρο για να το “δουν” τα άστρα. Αυτό γίνεται, γιατί υπάρχει η πεποίθηση πως τα άστρα θα προσφέρουν στο Κλήδονα μία μαγνητική δύναμη. Το αγγείο, όμως, δεν πρέπει να μείνει μόνο του, γι αυτό όλα τα ανύπαντρα κορίτσια μαζεύονται και φυλάνε βάρδιες για να το προσέχουν.
Πριν την ανατολή του ηλίου και για να μην καταστρέψει το φως του ήλιου, το μαγικό πλέγμα που η προηγούμενη νύχτα έχει δημιουργήσει, το αγγείο μεταφέρεται εντός του σπιτιού, σε σκιερό μέρος, μέχρι να ανοίξει ο κλήδονας.
Το άνοιγμα του Κλήδονα
Όταν φτάσουν στο σπίτι τα κορίτσια που έχουν ρίξει τα προσωπικά τους αντικείμενα ή “ριζικάρια” όπως λέγονται, αρχίζει η τελετή του ανοίγματος. Ο κλήδονας ανοίγει από αυτόν που το κλείδωσε. Η ριζικάρισσα δίνει το κόκκινο ύφασμα σε ένα μικρό παιδί που το βάζει στο κεφάλι ή στο λαιμό του και αφού βάλει το χέρι του μέσα στο αγγείο, αρχίζει να βγάζει ένα-ένα τα αντικείμενα με τυχαία σειρά
Τα αντικείμενα καθώς βγαίνουν απαγγέλλεται στο καθένα ξεχωριστά ένα αυτοσχέδιο δίστιχο-προφητεία για τον κάτοχο του σημαδιού. Τα δίστιχα δεν είναι μόνο ερωτικά ή προφητικά αλλά πολλά από αυτά μπορεί να είναι μέχρι και σατιρικά. Στο γυρισμό για το σπίτι τους, οι κοπέλες πρέπει να έχουν το νου τους στο ποιο όνομα ή λέξη θα πρωτακούσουν στο δρόμο για να το συσχετίσουν με την “ανοικτή τύχη” τους εκείνη τη βραδιά.
Γιατί η αλαλία και το κόκκινο πανί;
Το αμίλητο νερό που “συνοδεύει” το Κλήδονα είναι συσχετισμένο με την αλαλία που κράτησε ο πατέρας του Ιωάννη του Προδρόμου, μέχρι να γεννηθεί το παιδί του. Κατά τη λαϊκή παράδοση, όλη αυτή η διαδικασία θεωρείται υψίστης σημασίας, καθώς προσδίδει ένα μυστήριο και μία ιερότητα που απογειώνει όλη τη τελετουργία.
Το παιδί που έχει και τους δύο γονείς του παραπέμπει στον αμφιθαλή παίδα της αρχαίας Ελλάδας, ο οποίος έκοβε τα κλαδιά που στεφανώνονταν οι νικητές των Ολυμπιακών Αγώνων. Το κόκκινο χρώμα ταυτίζεται με την ταχύτητα, η οποία θα βοηθήσει να φτάσει η Τύχη γρήγορα σε όσους την έχουν ανάγκη.
Ο συμβολισμός της φωτιάς
Στις 23 Ιουνίου, παραμονή του Αι-Γιαννιού, μετά τη δύση του ηλίου, οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές στα σοκάκια και τις πλατείες των χωριών. Ανταγωνίζονται για τη μεγαλύτερη φωτιά, την οποία αναζωπυρώνουν με άχρηστα αντικείμενα και κυρίως με τα στεφάνια του Μάη. Άνδρες και γυναίκες πηδούν πάνω από τις φωτιές και φωνάζουν: “Να πηδήξω τη φωθιά, μη με πιάσει η αρρωστιά”
Σύμφωνα με την παράδοση, η φωτιά επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό. Φυσικά αποτελούσε τρόπο διασκέδασης ακόμη και στα αστικά κέντρα. Αντίστοιχα έθιμα αναβιώνουν και στη Βόρεια Ευρώπη και συνδέονται με την έναρξη του καλοκαιριού και το Θερινό Ηλιοστάσιο.
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
Το έθιμο του Κλήδονα έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Στην εποχή του Ομήρου, λέγεται ότι χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του Κλήδονα για να μαντέψουν τα μελλούμενα. Ο Παυσανίας έγραφε σχετικά με τον Κλήδονα:
“Ο Βωμός του Απόλλωνα σχηματίστηκε από τη στάχτη των σφαγίων. Εδώ συνηθίζεται μαντική από κληδόνων («μαντική δε καθέστηκεν αυτόθι από κληδόνων»), την οποία ξέρω ότι τη χρησιμοποιούν οι Σμυρνιοί περισσότερο απ’ όλους τους Έλληνες και οι Σμυρνιοί έχουν πάνω από τη πόλη, έξω από το τείχος, ιερό των κληδόνων («κληδόνων ιερόν»). Παλιά οι Θηβαίοι θυσίαζαν ταύρους στον Σπόδιο Απόλλωνα”.
Με την πάροδο του χρόνου, ο Κλήδονας έχασε τον χαρακτήρα της γενικής μαντικής και περιορίστηκε στους ερωτικούς χρησμούς. Η θεά Κλήδονα σταδιακά αποσύρθηκε, δίνοντας τη θέση της στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.
Το έθιμο που καταδίκασε η Εκκλησία
Τον 7ο αιώνα, η εν Τρούλλω Στ’ Οικουμενική Σύνοδος υπό τον Ιουστινιανό τον Β’, καταδίκασε το έθιμο Κλήδονα. Ζητούσε να αντικατασταθεί με αγιασμό και ευχές ενώ προσδιόριζε και τις ποινές για όσους συμμετείχαν ή απλώς παρακολουθούσαν τον Κλήδονα. Αν ο παραβάτης ήταν λαϊκός, απλός πολίτης, τότε αυτόματα αφοριζόταν και αν ήταν κληρικός, καθαιρούνταν.
Ωστόσο, παρ’ όλη την αρνητική στάση της Εκκλησίας, το έθιμο του Κλήδονα επιβίωσε μέχρι σήμερα. Έχει περισσότερο θεατρικό χαρακτήρα με έντονο το φολκλορικό στοιχείο, καθώς ο ορθολογισμός έχει κερδίσει περισσότερο έδαφος και έχει αποδομήσει τις μεταφυσικές λειτουργίες του εθίμου.
Όλα τα άρθρα με την μηχανή του χρόνου στο Daddy-Cool.gr
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς την γραπτή άδεια από τον εκδότη.