Ιωάννα Σακκή
Λίγοι το ξέρουν αλλά και οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν με τον δικό τους τρόπο τα Χριστούγεννα. Ποια ήταν η αγροτική βασιλόπιτα και τί ξέρουμε μέχρι τώρα για τα έθιμα του τότε;
Τα Χριστούγεννα είναι μία θρησκευτική γιορτή και εξυμνεί την γέννηση του Χριστού. Παρόλα αυτά και στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε μία παρόμοια γιορτή όπου στόλιζαν δέντρο και έκοβαν την αγροτική βασιλόπιτα. Ποια είναι αυτή η Γιορτή και ποια είναι τα κοινά της με τα Χριστούγεννα όπως τα ξέρουμε σήμερα; Τροφή για σκέψη…
Το γνωρίζατε ότι τα Χριστούγεννα υπήρχαν με έναν λίγο διαφορετικό τρόπο και στην αρχαία Ελλάδα; Φυσικά ήταν αφιερωμένα στις θεότητες της εποχής αλλά στόλιζαν κάτι σαν Χριστουγεννιάτικο δέντρο και απολάμβαναν την αγροτική βασιλόπιτα. Διαβάστε παρακάτω:
Τα Χριστούγεννα των αρχαίων Ελλήνων με την αγροτική βασιλόπιτα και το στολισμένο δέντρο
Μπορεί το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα να ήρθε επί Όθωνα, το 1834 όμως ο πρόγονός του έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα. Τότε δεν ήταν έλατο, αλλά ένα κλαδί από το δέντρο της Αγριελιάς (κότινος) με το όνομα Ειρεσιώνη. Η Ειρεσιώνει συμβόλιζε την ευχαριστία για την καρποφορία της χρονιάς που πέρασε και μία προσευχή για την καινούργια που έρχεται. Άλλη ονομασία της ειρεσιώνης ήταν ικετηρία από το ικετεύω.
Το στολισμένο κλαδί ήταν φορτωμένο με γιρλάντες από κόκκινο μαλλί για το αίμα των ανθρώπων και λευκό για το αίμα των Θεών και με τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς, σύκα, καρύδια, κάστανα, αμύγδαλα, ακόμη και με μικρές φιάλες κρασιού, λαδιού και μελιού. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα αγαθά της γης ήταν αφιερωμένα στην θεά Αθηνά, τον Απόλλωνα και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη Ειρήνη).
Η Ειρεσιώνη περιφερόταν στους δρόμους της Αθήνας από παιδιά που ζούσαν και οι δύο γονείς, κατά τη διάρκεια της γιορτής Πανόψια. Ήταν μία γιορτή προς τιμήν του Απόλλωνα. Στο τέλος της διαδρομής κρεμούσαν την Ειρεσιώνη έξω από την πόρτα τους μέχρι την επόμενη χρονιά, οπότε την έκαιγαν για να τοποθετήσουν την καινούργια.
Υπάρχει ένα άρθρο του Απόστολου Αρβανιτόπουλου, σχετικό με τα έθιμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου και τα κάλαντα και το διασώζει ο Φίλιππος Βρετάκος στο βιβλίο του “Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των”:
“Το χριστουγεννιάτικον δένδρον συμβολίζει την αιωνιότητα της ζωής, διότι δεν γηράσκει και δεν χάνει, επομένως, την νεότητά του. Το δένδρον όμως των Χριστουγέννων δεν το ευρίσκω, εγώ τουλάχιστον, ως ξενικήν συνήθειαν, ως νομίζεται γενικώς, αλλ’ εν μέρει ως αρχαίαν ελληνικήν.
Είναι, δηλαδή, υπολείμματα της περιφήμου “ειρεσιώνης”, και της “ικετηρίας” των αρχαίων Ελλήνων, και μάλιστα των αρχαίων Αθηναίων. Ήσαν δε η μεν Ικετηρία κλάδος ελαίας, από του οποίου εκρέμων ποκάρια μαλλιού, και έφερον αυτόν όσοι ήθελον να ικετεύσουν τον Θεόν ομαδικώς, δια την απαλλαγήν του τόπου από δεινού τινός κακού, π.χ. από νοσήματος, πανώλους, χολέρας ή ομοίου”. (“Κληρονομία του αρχαίου κόσμου”, εφημερίς “Εθνος”, 31 Δεκεμ.1937).
Τα κάλαντα
Κατά τη περιφορά της Ειρεσιώνης τα παιδιά τραγουδούσαν τις καλένδες, δηλαδή τα κάλαντα. Στη βιογραφία του Όμηρου αναφέρονται τα εξής: “Διαχειμάζοντας ο Όμηρος στην Σάμο, κατά τήν πρώτη ημέρα κάθε μηνός εμφανιζόνταν πρό τῶν οικιών των πιο πλουσίων και ελάμβανε (επετύγχανε) κάποιο φιλοδώρημα τραγουδώντας τα παρακάτω λόγια. Τον οδηγούσαν δέ και ευρίσκοντο πάντοτε μαζί του και κάποια από τα παιδιά της περιοχής.
“Το σπίτι επισκεπτόμαστε πολύ δυνατού άνδρα, ο οποίος έχει μεγάλη δύναμη, προκαλεί μεγάλο θόρυβο, (καί είναι) πάντοτε εὐτυχισμένος. Ανοίξτε πόρτες διάπλατα, για να μπει πολύς πλούτος και μαζί με τον πλούτο και η θαλερή χαρά και η ευλογημένη ειρήνη…”. Η περιγραφή θυμίζει κατά πολύ το έθιμο των καλάντων που αποτελεί βασικό και αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής παράδοσης.
Στις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης ή της Πρωτοχρονιάς, τα παιδιά πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν ένα τραγούδι αντίστοιχο της γιορτής. Στο τέλος συμπληρώνουν φράσεις όπως “Σ΄ αυτό το σπίτι το ψηλό, πέτρα να μην ραγίσει, κι ο νοικοκύρης του σπιτιού, χίλια χρόνια να ζήσει” ή άλλες παρεμφερείς. Οι δε νοικοκυραίοι δίνουν στα παιδιά ένα χρηματικό ποσό και τα φιλεύουν γλυκά και εδέσματα.
Διόνυσος το “θείο βρέφος”
Οι αρχαίοι Έλληνες τον Δεκέμβριο γιόρταζαν την γέννηση του Διονύσου. Ο Διόνυσος αποκαλούταν «σωτήρ» και «θείο βρέφος», το οποίο γεννήθηκε από την παρθένο Σέμελη. Ήταν ο “καλός Ποιμήν”, του οποίου οι ιερείς κρατούν την ποιμενική ράβδο, όπως συνέβαινε και με τον Όσιρη.
Τον χειμώνα θρηνούσαν το σκοτωμό του Διονύσου από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου εόρταζαν την αναγέννησή του. Οι γυναίκες-ιέρειες ανέβαιναν στην κορυφή του ιερού βουνού και κρατώντας ένα νεογέννητο βρέφος φώναζαν “ο Διόνυσος ξαναγεννήθηκε. Ο Διόνυσος ζει” , ενώ σε επιγραφή αφιερωμένη στον Διόνυσο αναγράφεται:
“Εγώ είμαι που σε προστατεύω και σε οδηγώ, εγώ είμαι το Άλφα και το Ωμέγα”. Τέλος το κόψιμο της βασιλόπιτας θεωρείται ότι αποτελεί εξέλιξη του αρχαιοελληνικού εθίμου του εορταστικού άρτου, τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες πρόσφεραν στους θεούς σε μεγάλες αγροτικές γιορτές, όπως τα Θαλύσια και τα Θεσμοφόρια.
Σχετικά άρθρα:
- Η τραγική ιστορία θανάτου του μικρούλη που τραγουδούσε το Mamacita donde esta Santa Claus.
- Οι τρομαχτικές ιστορίες πίσω από τα πιο γνωστά Χριστουγεννιάτικα τραγούδια
- Σου αρέσουν τα μελομακάρονα; Αν μάθεις την μακάβρια προέλευση τους ίσως και να μην ξαναφάς
Όλα τα άρθρα με την μηχανή του χρόνου στο Daddy-Cool.gr
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς την γραπτή άδεια από τον εκδότη.