Ελένη Πανταζή
Τα τελευταία χρόνια, πλησιάζοντας η ημέρα του Δεκαπενταύγουστου, μία είναι η ευχή που ακούγεται παντού: «Καλή Παναγιά».
Ο Δεκαπενταύγουστος είναι αύριο Παρασκευή (15/8), η εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου, το « Πάσχα του καλοκαιριού», αποτελεί την κορύφωση του καλοκαιριού και οι εορτασμοί είναι λαμπροί σε όλη την Ελλάδα. Συνηθίζουμε λίγες ημέρες πριν την λαμπρή αυτή εορτή να ανταλλάσσουμε την ευχή «Καλή Παναγιά». Πρόκειται για μία σωστή ή όχι φράση; Η καθηγήτρια Γλωσσολογίας Πηνελόπη Καμπάκη και ο Μητροπολίτης Ιερόθερος εξηγούν γιατί δεν πρέπει να την λέμε.
Κάτι που γνωρίζουμε και από το σχολείο είναι ότι οι φράσεις που επικρατούν στην αργκό ή στη ντοπιολαλιά δεν είναι απαραίτητο να είναι σωστές γραμματικά. Μπορεί να περιέχουν λάθη και πλεονασμούς, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη φράση «καλή επιτυχία».
Η Ομότιμη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Πηνελόπη Καμπάκη, εξηγεί σε ανάρτησή της στο Facebook τι ισχύει με τη φράση «Καλή Παναγιά»:
«Καταρχήν δεν υπάρχει πλεονασμός στις ευχές που έχουν το καλό/καλή/καλά στην αρχή τους και που, εκ πρώτης όψεως, μοιάζουν ταυτολογικές ή υπερβολικές. Αλλά και πλεονασμό να το θεωρήσουμε, πού το κακό; Ο πλεονασμός είναι πολύ συνήθης στην γλώσσα αρχαιόθεν.
Αίφνης πλεονασμός υπάρχει και στην λέξη λυκόφως αφού η λέξη δεν προέρχεται από τον λύκο, όπως μάς δίνεται η εντύπωση, αλλά από κάποια λέξη λύκη που σήμαινε “πρωινό φως”, ομόρριζη με το το λατινικό lux = φως!
Για να επανέλθω στο θέμα, στην ευχή μας έχουμε δύο συνθετικά που σημαίνουν… φως! Είτε, λοπόν, λέμε «καλή επιτυχία», είτε «καλή λευτεριά», δεν εννοούμε πως θα μπορούσε κάποια επιτυχία να ήταν κακή, δηλαδή… αποτυχημένη, ή ότι μια γέννα θα μπορούσε, πόσο δε μάλλον ότι θα θέλαμε, να μην ήταν ανακουφιστική. Το «καλός», στις περιπτώσεις αυτές, σημαίνει «με το καλό να έρθει», «με το καλό να φτάσει» [η επιτυχία, η ημέρα της γέννας κ.ο.κ.]», «μακάρι να πάνε όλα κατ’ ευχήν», «γεροί να ’μαστε»,
Θα το καταλάβει ακόμη πιο εύκολα κάποιος με το εξής παράδειγμα: «Καλή πατρίδα, σύντροφε», ήτοι: «Με το καλό να επιστρέψεις [ή να επιστρέψουμε] στην πατρίδα μας [στην Ελλάδα], σύντροφε». Τα ίδια και με το (ακόμη πολύ παλιό: ο Παπαδιαμάντης το αντιγράφει κοντά ενάμιση αιώνα πίσω) «Καλό Παράδεισο», κουβέντα όμως που είναι στ’ αλήθεια παμπάλαια: ο θάνατος νοείται σαν η αρχή ενός ταξιδιού προς τον άλλο κόσμο, και οι ζωντανοί εύχονταν πάντα να ήταν εύδρομο το ταξίδι αυτό, και ο προορισμός του ο καλύτερος δυνατός: ο Παράδεισος.
Κατ’ αυτά, και το «Καλή Παναγιά» δεν έχει να κάνει με το καλός-κακός, ή με την καλή ή την… κακιά Παναγία. Δεν σημαίνει καν την ίδια την Παρθένο Μαρία — αλλά τη γιορτή της, την εορτή της Κοιμήσεως: «της Παναγιάς». Σημαίνει απλούστατα, «Με το καλό να φτάσει η μέρα του Δεκαπενταύγουστου, η γιορτή της Παναγίας, το πανηγύρι, το κατακαλόκαιρο».
Είναι μια απλή, κατανοητότατη, επίσης πολύ παλιά ευχή, που, πιθανόν, δεν την έλεγαν στο δικό μας τόπο αλλά σε κάμποσους άλλους κυρίως νησιωτικούς τόπους!
Μη διστάζετε λοιπόν να την πείτε, αν σας βγαίνει!».
Ο μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου και τοποτηρητής της Ι.Μ. Αιτωλίας και Ακαρνανίας κ. Ιερόθεος έχει αντίθετη άποψη
Στην εν λόγω ευχή αναφέρθηκε πέρσι ο μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου και τοποτηρητής της Ι.Μ. Αιτωλίας και Ακαρνανίας κ. Ιερόθεος την περασμένη Παρασκευή στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Αντιρρίου, όπου τελέστηκε ο Επιτάφιος και τα εγκώμια της Παναγίας.
Ο κ. Ιερόθεος είπε συγκεκριμένα:
«Τα τελευταία χρόνια επικράτησε μια μόδα που λέει Καλή Παναγιά. Τι θα πει «Καλή Παναγιά»; Λέμε καλό Χριστό; Eμείς λέμε Καλά Χριστούγεννα, είναι γεγονός, λέμε Καλό Πάσχα, είναι γεγονός!
Τι θα πει καλή Παναγιά; Δεν θα πει τίποτα το Καλή Παναγιά, λέμε καλό Δεκαπενταύγουστο, καλή Εορτή της Παναγίας μας, έτσι ξέρουμε από παλιά.
Λέμε ποτέ καλό Χριστό; Kαλό Άγιο; Άλλο τα πρόσωπα, άλλο τα γεγονότα! Το γεγονός εδώ δεν είναι η Παναγία μας, αλλά η κοίμησή της. Η φράση καλή Παναγιά δεν στέκεται ούτε λεκτικά ούτε θεολογικά».
Εσείς, βέβαια, μπορείτε να εύχεστε όπως επιθυμείτε, άλλωστε όπως και να έχει πρόκειται για ευχή, πόσο λάθος μπορεί να είναι;