Τι αλλάζει πραγματικά σε μια οικογένεια όταν ένα από τα παιδιά της αποκτά πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση;
Πόσο αξίζει η “επένδυση” σε σπουδές, και ποια είναι η απόδοσή της μετά από δέκα ή είκοσι χρόνια;
Τα διεθνή δεδομένα είναι σαφή: κάθε επιπλέον έτος εκπαίδευσης μεταφράζεται, στατιστικά, σε υψηλότερο εισόδημα, περισσότερες επιλογές και μεγαλύτερη σταθερότητα. Όμως οι επιπτώσεις είναι ευρύτερες – και συχνά διαγενεακές.
-
Το οικονομικό σκέλος: μια επένδυση με απόδοση
Η οικονομική είναι μία μόνο διάσταση της εκπαίδευσης, είναι όμως αδιαμφισβήτητα η πιο σημαντική. Ειδικά για οικογένειες που ζουν στην περιφέρεια, το κόστος για σπουδές σε άλλη πόλη είναι μεγάλο: ενοίκια, μετακινήσεις, δίδακτρα, βιβλία, καθημερινά έξοδα. Συχνά, πρόκειται για θυσίες σε βάθος χρόνου.
Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι η εκπαίδευση… έχει απόδοση, είτε μιλάμε για ΑΕΙ είτε για ΤΕΙ, κολλέγια σαν το med college ή κάποιο ΙΕΚ. Σύμφωνα με την UNESCO και την Παγκόσμια Τράπεζα, κάθε επιπλέον έτος εκπαίδευσης μπορεί να αυξήσει το μελλοντικό εισόδημα ενός ατόμου κατά περίπου 9%–10% ετησίως. Οι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης έχουν επίσης μεγαλύτερες πιθανότητες να βρουν σταθερή εργασία και να εργαστούν σε επαγγέλματα με καλύτερες απολαβές και συνθήκες.
Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, η εκπαίδευση έχει συμβάλλει στη μείωση της ακραίας ένδειας κατά 40% από το 1980. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, παρά το αρχικό κόστος, το “κεφάλαιο” της εκπαίδευσης μπορεί να αποδώσει σε βάθος χρόνου – και όχι μόνο σε χρήματα. Για πολλούς, η μεγαλύτερη απόδοση είναι η δυνατότητα επιλογών: στη δουλειά, στον τόπο διαμονής, στον τρόπο ζωής.
-
Εκπαίδευση και κοινωνική κινητικότητα
Σε περιβάλλοντα με περιορισμένες ευκαιρίες, η εκπαίδευση λειτουργεί συχνά ως μηχανισμός αλλαγής. Ένα παιδί που εισάγεται σε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα ή παρακολουθεί ένα πρόγραμμα σπουδών στο εξωτερικό, μπορεί να αναδιαμορφώσει την εικόνα που έχει η οικογένεια για τον εαυτό της. Οι γονείς εμπλέκονται περισσότερο, τα μικρότερα αδέλφια αποκτούν διαφορετικά πρότυπα, και οι προσδοκίες μετατοπίζονται.
Η κοινωνιολόγος Annette Lareau έχει καταδείξει πως η έννοια του “concerted cultivation”, δηλαδή οι συντονισμένες ενέργειες των γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών, μέσα από την υποστήριξη της γλωσσικής έκφρασης, τη συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, μπορεί να μετατραπεί σε αυτό που ονομάζει “πολιτισμικό κεφάλαιο”.
Κεφάλαιο που δεν αποτυπώνεται σε πτυχία ή εισοδήματα μόνο, αλλά στον τρόπο που τα μέλη μιας οικογένειας διαπραγματεύονται το δημόσιο χώρο, τις επαγγελματικές τους σχέσεις και τον ίδιο τον χρόνο τους.
-
Από το ατομικό στο συλλογικό
Πιο συγκεκριμένα τώρα, σε οικογένειες όπου το πρώτο παιδί καταφέρνει να εισαχθεί σε πανεπιστήμιο, συχνά παρατηρείται αλλαγή ολόκληρης της στάσης απέναντι στη μάθηση. Οι γονείς παρακινούνται να υποστηρίξουν περισσότερο και τα νεότερα παιδιά, συχνά με τρόπους που δεν είχαν σκεφτεί στο παρελθόν, ενώ τα μικρότερα αδέρφια βλέπουν το παράδειγμα και ξεκινούν με μεγαλύτερες προσδοκίες.
Σε πολλές αγροτικές ή νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας, όπου το ζήτημα της πρόσβασης στην εκπαίδευση είναι ακόμη άνισο, ένα παιδί που σπουδάζει σε μεγάλο πανεπιστήμιο λειτουργεί ως παράδειγμα για ολόκληρη την κοινότητα, στην οποία πλέον ανοίγεται ένα καινούριο μονοπάτι που ενδεχομένως μέχρι πρότινος θεωρούσε δύσβατο, αν όχι ουτοπικό.
-
Το μέλλον μιας οικογένειας περνά από τη μάθηση
Η σωστή εκπαιδευτική επιλογή δεν είναι εύκολη υπόθεση, ιδίως σε ένα περιβάλλον διαρκώς μεταβαλλόμενο, με πληθώρα πληροφοριών και ανισότητες. Φυσικά, δεν είναι ούτε πανάκεια: δεν εξαλείφει μόνη της τις ανισότητες, ούτε εγγυάται επιτυχία.
Αλλά είναι ίσως η μόνη επιλογή που αποδίδει αξία διαγενεακά, το μόνο εργαλείο που σου μαθαίνει να προσαρμόζεσαι και να διαβάζεις τον κόσμο γύρω σου. Και είναι ένα εργαλείο που δεν αλλάζει μόνο τον φοιτητή ή τη φοιτήτρια, αλλά και τους γονείς, τα μικρότερα αδέλφια, τις αναφορές και τις προσδοκίες ολόκληρης της οικογένειας.
Και κάπως έτσι, σιωπηλά αλλά ουσιαστικά, διαμορφώνεται μια νέα πραγματικότητα, με επιλογές που μπορούν να θεωρηθούν καθοριστικές όχι μόνο για το ίδιο το παιδί που σπουδάζει αλλά και για όσους ακολουθούν, οι οποίοι τώρα μπορούν να προχωρήσουν λίγο παραπέρα, γιατί κάποιος άλλος πριν από αυτούς άνοιξε τον δρόμο.